Al drie jaar vallen orka's boten aan in Spanje, maar waarom?
Een groep orka's teistert al drie jaar de Spaanse wateren bij de Straat van Gibraltar. De dieren vallen boten aan en sommige boten hebben het niet gered. Er zijn al meer dan 500 meldingen van agressief gedrag gedaan. En dat terwijl orka's erom bekendstaan in het wild mensen met rust te laten. Wat is er aan de hand?
Beelden van de ogenschijnlijk agressieve ontmoetingen gaan al weken rond op sociale media. Hoewel de orka's nu weer veel in het nieuws te vinden zijn, begon het gedrag al in mei 2020. In onderstaande video zie je hoe het eraan toe gaat:
Het is voor orka's vreemd gedrag, weet marien bioloog Hilmar Derksen. "Dat orka's op boten afgaan en gerichte aanvallen doen op het roerblad, is voor de wetenschap uniek", vertelt hij aan RTL Nieuws.
Nare ervaring
Volgens onderzoeker Astrid van Ginneken zal het nooit helemaal duidelijk zijn waarom de orka's het op boten gemunt hebben, maar er zijn wel een paar mogelijke verklaringen. Van Ginneken is al meer dan 25 jaar onderzoeker bij Center for Whale Research in Amerika en is als gastonderzoeker in onder meer Nieuw-Zeeland en Noorwegen geweest om orka's te bestuderen.
Het is vooral belangrijk om te achterhalen hoe de eerste agressieve ontmoetingen in de Straat van Gibraltar eraan toe gingen, vindt Van Ginneken. Mogelijk heeft een van de orka's – uit de twee groepen die erom bekend staan boten te belagen – in het verleden een vervelende ervaring gehad met een boot.
Hoe de aanvallen van de afgelopen drie jaar eraan toe gaan, zie je in deze video:
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
De onderzoeker legt uit dat orka's het fijn vinden om achter een boot aan te zwemmen in de zogenoemde wetstream. Dat voelt als een soort massage voor de dieren. Wanneer een boot plots vaart mindert – bijvoorbeeld uit angst om te botsen met een orka – kan het dier in de schroef terechtkomen en (dodelijk) gewond raken. Het kan zijn dat een van de orka's in het verleden zoiets heeft meegemaakt. Daarmee zouden de huidige aanvallen verklaard kunnen worden.
Leuke prikkel
De meest waarschijnlijke verklaring is volgens Van Ginneken dat het 'aanvallen' van boten de dieren plezier oplevert. "Ik denk dat ze eerder een ervaring hebben gehad, waarvan ze dachten: dat vinden we leuk. Dat stimuleert om het gedrag te herhalen", legt de onderzoeker uit. "En dan hoeven er maar een à twee jonge orka's te zijn die denken: ik doe mee. Dan kan het zomaar een gewoonte worden."
Ook marien bioloog Hilmar Derksen ziet speels gedrag als mogelijke verklaring. "Het zijn superintelligente dieren, wat maakt dat ze ook heel speels zijn", legt hij uit. "Het kan heel goed dat de dieren boten zien als een soort speeltje en daarop hun jachttechnieken oefenen."
Die jachttechnieken zouden volgens Derksen te maken kunnen hebben met de vorm van de roerbladen. "Walvissen hebben grote vinnen, dus een theorie is dat ze het roerblad aanzien als een soort vin van een walvis en daar hun jachttechniek op aan het oefenen zijn."
Moeten we ons zorgen maken?
De kans dat je een soortgelijke ontmoeting met een groep orka's gaat meemaken, is erg klein. Volgens Derksen is het wel zo dat je in de Straat van Gibraltar met een bootje nu meer risico loopt, maar 'er varen daar zo ontzettend veel boten'. Maar over het algemeen, als je in het wild orka's treft, zijn ze volgens de bioloog hooguit nieuwsgierig.
In theorie kan het wel zo zijn dat groepen orka's op andere werelddelen het gedrag gaan overnemen. Orka's verschillen qua gedrag namelijk enorm per werelddeel, maar kunnen elkaar wel nieuwe technieken aanleren. Die kans schat Derksen alleen klein in. "Orka's staan erom bekend trends te hebben. Na een paar maanden of een jaar verdwijnt het gedrag dan weer. Dit zou typisch zo'n voorbeeld kunnen zijn."
Mocht je in de Straat van Gibraltar met een boot het water op gaan, dan is het volgens Derksen wel verstandig om je goed voor te bereiden. "Zorg dat je altijd een marifoon bij je hebt om de kustwacht in te kunnen lichten", zegt Derksen. "En mocht er iets gebeuren, laat dan sowieso het roer los. Dan beweegt die waarschijnlijk mee en gebeurt er niks."
Anders in gevangenschap
Orka's in gevangenschap zijn moeilijk te vergelijken met de wilde soortgenoten. Zo zijn er tientallen meldingen over aanvallen door orka's in bijvoorbeeld dierenpretparken als Sea World. Die meldingen variëren van het grijpen van ledematen tot het doden van mensen.
Een van de bekendste incidenten is de dood van orkatrainer Dawn Brancheau. Zij werd op 40-jarige leeftijd gedood door een orka in gevangenschap genaamd Tilikum, tijdens een kleinschalig optreden voor bezoekers van Sea World.
Agressie in gevangenschap is volgens Derksen te verklaren door de intelligentie van orka's. Ze zijn gewend om lange afstanden te zwemmen en sociaal contact met soortgenoten te hebben. In aquaria is daar geen mogelijkheid toe. "En dan raak je geïrriteerd."