Deskundigen eensgezind na dood Navalny: 'Poetin is een dictator'

Of Poetin een dictator is? "Die vraag is met een recht-toe-recht-aan 'ja' te beantwoorden", zegt André Gerrits, hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit van Leiden.

Tegenstanders vastgezet

"Zijn visie is radicaal verschoven", zegt Gerrits. "Hij begon met opvattingen waarmee hij de verbinding met het Westen zocht. Tegenwoordig zet hij tegenstanders op oneigenlijke gronden vast, en schakelt ze uit. Hij legitimeert zijn macht door verkiezingen uit te schrijven, maar democratisch zijn die niet."

In een gezonde democratie wordt de regering gecontroleerd. In Nederland bijvoorbeeld door de Tweede Kamer. Daar is volgens Gerrits in Rusland geen sprake van. "En vooralsnog lijkt de positie van Poetin binnen de politieke elite onomstreden."

Oppositie de kop ingedrukt

Ruslandexpert Hubert Smeets stelt dat Poetin een dictator 'is geworden'. "In 24 jaar heeft hij een systeem opgebouwd waarbij de centrale macht stapsgewijs is versterkt." Daarmee wil Smeets zeggen dat Poetin zijn macht steeds verder heeft uitgebreid.

Poetin heerst al ongeveer de hele eeuw in Rusland. Maar vooral sinds 2012 is de verandering ingezet. Smeets: "In de afgelopen 12 jaar heeft hij het systeem vervolmaakt en is hij langzaam maar zeker dictator geworden. Hij heeft de oppositie langzaam maar zeker de kop ingedrukt, en heeft politieke tegenstanders opgesloten en vermoord."

Sinds 2012

Daarbij is er een hele set aan wetten tot stand gekomen, zegt Smeets. "Om mensen die hem onwelgevallig zijn, strafrechtelijk uit te kunnen schakelen."

Het laatste slachtoffer was dus zijn grootste tegenstander: Aleksej Navalny. Maar onlangs werd ook uitdager Boris Nadezjdin geweerd van de presidentsverkiezingen. Vorig jaar werd de in Rusland bekende activist en journalist Vladimir Kara-Moerza in een strafkamp met een streng regime gegooid. Van iets langer geleden is de moord op toenmalig oppositieleider Boris Nemtsov. In 2015 werd hij doodgeschoten.

In onderstaande video zie je hoe Navalny's mond werd gesnoerd:

"Het werd na 2012 steeds dictatorialer", zegt Smeets. "Ja, er zijn verkiezingen, maar die zijn niet democratisch en de uitslag staat vast. En de dictatuur strekt zich uit tot diep in het privéleven van gewone mensen."

'Kroon op het werk'

De voorbeelden zijn legio. Zo werd oppositieleider Aleksej Navalny niet alleen een buitenlandse agent genoemd, maar ook een extremist en terrorist. Het gevolg was dat niet alleen hij gestraft werd, maar ook zijn organisatie verboden kon worden, zijn familie gestraft werd en advocaten risico liepen, omdat ze een 'terrorist' zouden verdedigen.

Maar is het eigenlijk wel van belang dat we hem dictator noemen? Hoogleraar Gerrits vindt van wel. "Het is belangrijk om door te hebben wat iemand is. Zodat je je niet laat misleiden door het feit dat iemand bijvoorbeeld wel verkiezingen organiseert."

Smeets gaat zelfs nog een stapje verder dan het woord dictatuur. Hij spreekt van 'totalitaire elementen' in het regime van Poetin. In een dictatuur kun je volgens Smeets in de privésfeer nog wel zeggen wat je denkt, maar niet overal op straat. 

In een dictatuur heb je - als je je schikt naar de voorwaarden, en je doet niet moeilijk - soms geen problemen. In een totalitair regime is iedereen ondergeschikt aan de staat. De bekendste voorbeelden zijn het Nazi-Duitsland van Adolf Hitler, en tegenwoordig Noord-Korea onder Kim Jong-un.

Machtsmisbruik

Dat is bij een totalitair regime anders. Smeets haalt Navalny aan. Zijn lichaam is na zijn dood nog altijd niet vrijgegeven, en het is de vraag wat er op dit moment mee gebeurt. "Het is nu zelfs onzeker of Navalny wel begraven kan worden. Wat is nog meer een ingreep in iemands privéleven dan dat?"

Wim Voermans spreekt woorden van gelijke strekking. Al heeft de hoogleraar staatsrecht het evenmin als Gerrits over een totalitaire staat, maar over tirannie. "Dan heb je het over machtsmisbruik om het eigen volk te onderdrukken."

Romeinse Rijk

Voermans is expert op het gebied van staatsvormen en de manier waarop die worden ingericht. Hij zegt dat een heel nauwkeurige definitie van een dictator niet bestaat, maar dat het is ontstaan in het Romeinse Rijk.

In het kort: normaal werd de macht jaarlijks gegeven aan twee consuls, vooraanstaande senatoren die elkaar moesten controleren. Maar in tijden van nood werd soms één iemand aangesteld die de ultieme zeggenschap kreeg - en soms langer dan een jaar. De dictator dus. 

Wij gebruiken het tegenwoordig met een negatieve connotatie. Voermans: "Nu betekent het dat een persoon of een kleine groep een machtsmonopolie heeft, die dat voor zichzelf gebruiken om aan de macht te blijven. Het is een zichzelf versterkend bestuurssysteem."

Nepconstitutie

Volgens Voermans zie je nu dat de democratie in landen als Rusland wordt overgenomen en wordt uitgehold. "Het ziet er op papier uit als een democratische rechtsstaat, maar ze leven er niet naar. Er zijn grondwetten, en voor de bühne doet Poetin alsof het democratisch is. Maar het is een nepconstitutie, een schijndemocratie."

In een democratie heb je roulerend leiderschap, zegt Voermans. "Je kunt je leiders inwisselen. Je kunt een dictatoriaal regime daarom ook soms herkennen aan de termijn waarop de leider er zit. Zit een leider er zo'n 15, 16 jaar? Dat is een moment om je wenkbrauwen te fronsen."

Voor de experts is het dus duidelijk, Poetin is geworden tot een dictator. Een term die hooggeplaatste politici in het buitenland al eerder gebruikten. President Joe Biden van de VS bijvoorbeeld. Hij noemde Poetin bij het begin van de oorlog in Oekraïne een dictator, en een slachter. 

Standpunt RTL Nieuws

"Als redactie van RTL Nieuws duiden we Poetin standaard aan als president van Rusland. Of leider van Rusland. Als de context het toelaat, kunnen we hem ook dictator noemen", geeft de hoofdredactie van RTL Nieuws aan. "Met context bedoelen we: uit het verhaal blijkt waarom die kwalificatie wordt gekozen. Bijvoorbeeld in een verhaal dat gaat over de repressie door zijn bewind: het opsluiten van opponenten, van kritische journalisten, het neerslaan van betogingen, het uitsluiten van verkiezingsdeelname van oppositiefiguren, het inperken van burgerlijke vrijheden. Zonder die context zou de keuze voor het woord dictator een oordeel van de redactie vormen. Wij zien het als onze taak ons in onze berichtgeving zo veel mogelijk te onthouden van een oordeel."