Jubileumeditie 'Do they know it's Christmas' krijgt kritiek: 'Schadelijke stereotypen'

De discussie ontstond na een statement van zanger Ed Sheeran, die zei dat als hij nu weer zou worden gevraagd om mee te doen, hij dat verzoek zou afwijzen.

Band Aid werd in 1984 opgericht door Bob Geldof en Midge Ure, om geld op te halen voor de hongersnood in Ethiopië. Sindsdien zijn er drie nieuwe versies gemaakt. De meest recente versie uit 2014 was bedoeld om geld op te halen voor ebolapatiënten. Het afgelopen jaar gaf het goede doel onder de noemer Band Aid nog 2,45 miljoen Britse pond (omgerekend zo'n 2,9 miljoen euro) uit aan ontwikkelingshulp.

Kritiek van toen tot nu

Bij alle versies van het nummer, van het origineel in 1984 tot nu, werd er ook wel kritisch gereageerd. Zo vielen critici al eerder over de songtekst 'Well tonight thank God it's them instead of you' (wees vanavond blij dat het hen overkomt en niet jou, red.), gezongen door U2-zanger Bono. Ook wordt in het lied gezongen dat er geen regen valt en geen rivieren vloeien in Afrika, wat volgens critici alleen maar bijdraagt aan de stigmatisering van het continent.

Dat is ook een van de argumenten die de Brits-Ghanese zanger Fuse ODG gebruikt bij zijn kritiek op Band Aid. Hij sprak zich in 2014 al uit, toen hij weigerde mee te doen aan de destijds nieuwe versie van het lied, waar Ed Sheeran wel in te horen is. Die kritiek herhaalde ODG dit jaar bij de jubileumeditie en zanger Sheeran heeft zich nu bij dat statement aangesloten. Dat zie je hier:

"Initiatieven als deze zorgen wellicht voor sympathie en donaties, maar ze versterken ook schadelijke stereotypen die de economische groei, toerisme en investeringen in Afrika tegenwerken", schrijft Fuse ODG op Instagram. Het lied zou een 'westerse kijk op Afrika' hebben.

Claire van Teunenbroek, assistent-professor en onderzoeker filantropie van de Universiteit van Twente, ziet deze perceptie rond goededoelenorganisaties ook voorbijkomen in eerder onderzoek. "Sommigen zien goede doelen als een middel om westerse normen en waarden te forceren", zegt Van Teunenbroek. "Dit kan leiden tot een gevoel van paternalistisch gedrag, waarbij lokale tradities en waarden niet worden gerespecteerd. Het is onduidelijk hoe groot de groep is die deze perceptie heeft."

Dat neemt niet weg dat mensen over het algemeen doneren als ze iets goeds zien, volgens de onderzoeker. "Dat zit in onze cultuur. We hebben vanuit huis te horen gekregen dat als je iets geeft, dat je iets goeds doet", zegt Van Teunenbroek. "Maar mensen kijken tegenwoordig kritischer of ze ergens aan willen geven en wat het effect is van de gift. Maar vooralsnog is het percentage van de huishoudens die internationale goededoelenorganisaties steunen al jaren gelijk."

'Heeft miljoenen mensen gered'

De schrijver van het nummer, Bob Geldof, is niet te spreken over de kritiek. In een reactie aan The Conversation verdedigt hij de songtekst en zegt hij dat het 'geen koloniale clichés maar empirische feiten' zijn. "Dit kleine popliedje heeft honderdduizenden, dan wel miljoenen mensen in leven gehouden", zegt hij. "Sterker nog: alleen vandaag al heeft Band Aid honderdduizenden ponden aan vluchtelingen uit Soedan gegeven."

Of de 2024-versie van het nummer last gaat krijgen van de kritiek, moet nog blijken. Dat de kritiek via sociale media is gedeeld door een grote artiest als Ed Sheeran, maakt het mogelijk wel lastiger voor het goede doel om van de negatieve perceptie af te komen. "Er zit geen rem op", stelt onderzoeker Van Teunenbroek.

De wijze waarop het lied wordt gepromoot zal hier ook een rol in spelen, denkt ze. Zo zou marketing op sociale media minder effectief kunnen zijn, 'omdat de groep die kritisch is ook actief is op sociale media'. Maar mocht de promotie via televisieprogramma's gaan, dan is het effect van de kritiek mogelijk beperkt, gezien de oudere doelgroep die minder op sociale media zit.

"Als je eenmaal iets negatiefs hoort, is het moeilijk om dat eruit te krijgen", besluit de onderzoeker.