Hoe Saoedi-Arabië het WK voetbal wist te bemachtigen
Zelden waren de toewijzingen van een WK voetbal zo weinig enerverend als die van 2030 en 2034. Laatstgenoemde met Saoedi-Arabië als enige kandidaat springt vooral in het oog. Vanmiddag maakt Wereldvoetbalbond FIFA beide toewijzingen officieel bekend. "Voor Saoedi-Arabië is dit de kers op de taart."
Toen de FIFA begin oktober de landen in Azië en Oceanië had opgeroepen om zich kandidaat te stellen voor het WK voetbal van 2034, duurde het slechts enkele uren voordat het eerste land zich meldde: Saoedi-Arabië. Australië en Nieuw-Zeeland hadden er aanvankelijk gezamenlijk ook wel oren naar.
Maar die waren verrast door de plotselinge aankondiging; minder dan een maand kregen ze de tijd om een WK-bid voor te bereiden. Saoedi-Arabië bleek al eerder door de FIFA te zijn geïnformeerd.
"Je zou wel kunnen zeggen dat Australië en Nieuw-Zeeland onder druk zijn gezet door de FIFA", zegt sporthistoricus Paul Reef, die verbonden is aan de Radboud Universiteit Nijmegen. "Zo eiste de FIFA dat er meer stadions gebouwd moesten worden." Mede vanwege de strenge eisen en de korte termijn haakte de enige concurrent van Saoedi-Arabië eind oktober af.
De eisen voor meer stadions zijn opvallend. Saoedi-Arabië voldeed daar zelf evenmin aan, maar de FIFA heeft de regels daarvoor aangepast. Niet langer is het nodig om ten minste zeven bestaande stadions te hebben met een capaciteit van 40.000 toeschouwers. Tegenwoordig is vier ook toereikend. En zelfs daar voldeden de Saoedi's niet aan.
Het weerhield de FIFA er niet van om het land in een evaluatierapport een hoge score (4,2 van de 5) te geven. De komende jaren zal het land daarom elf nieuwe stadions moeten bouwen en worden er vier opgeknapt.
WK op drie continenten
Daarnaast moest de FIFA zich in een hoop bochten wringen, zodat het WK van 2034 weer in Azië kan plaatsvinden. Door het recente WK in Qatar zou het vele jaren duren voordat het continent weer aan de beurt zou zijn. Maar dat loste de FIFA op door het WK van 2030 op drie continenten te laten plaatsvinden. Volgens de FIFA vanwege het honderdjarig bestaan van het wereldkampioenschap.
Het toernooi begint in Zuid-Amerika (Argentinië, Uruguay en Paraguay), waar drie poulewedstrijden worden afgewerkt. Het resterende programma wordt gespeeld in Spanje, Portugal en het Afrikaanse Marokko.
Aangenomen wordt dat Saoedi-Arabië sterk gelobbyd heeft bij de kleinere landen in ruil voor steun. Voor omkoping is vooralsnog geen bewijs. Reef: "Maar wat je wel ziet, is dat Saoedi-Arabië partnerschappen is aangegaan. Dan wordt gesteld dat er wordt geïnvesteerd in het jeugdvoetbal. Dan is het geen omkoping, maar een nettere vorm van steun kopen."
Volgens Reef heeft het lucratieve sponsorcontract tussen staatsoliegigant Saudi Aramco en de FIFA ook een rol gespeeld. "Daarmee heeft Saoedi-Arabië letterlijk invloed gekocht bij de FIFA."
'Sportswashing'
"Het WK voetbal moet voor Saoedi-Arabië echt de kers op de taart worden" vervolgt Reef. Het land heeft de afgelopen jaren grote sommen geld gestoken in het organiseren van sportevenementen en het afsluiten van sponsorcontracten. Zo betaalt het land grof geld om de Formule 1 te organiseren en zijn de Saoedi's betrokken bij prestigieuze golf- en tennistoernooien. Daarnaast werden grote voetballers als Cristiano Ronaldo en Neymar naar het land gelokt met exorbitante salarissen.
In onderstaande video is te zien waarom bijvoorbeeld voetballer Lionel Messi promotievideo's maakt voor Saoedi-Arabië:
De mensenrechtenorganisatie Play the Game becijferde onlangs dat Saoedi-Arabië bijna duizend contracten in de sportwereld heeft lopen om aanzien te kopen. Daarmee zijn vele miljarden dollars gemoeid.
Reef: "Door het organiseren van sportevenementen zet je jezelf in de markt. Zo kun je je als commerciële hub positioneren en toerisme aantrekken. Dat kost veel geld, maar het levert je ook positieve media-aandacht op." Deze strategie is onderdeel van het koninkrijk om in de toekomst minder afhankelijk te zijn van olie-inkomsten.
Saoedi-Arabië maakt daarbij gebruik van sportswashing. "Daarbij gaat het in de kern om het inzetten van sport om de aandacht af te leiden en een positief beeld van jezelf te geven", zegt Reef.
Mensenrechtenschendingen
Want de Golfstaat is omstreden en ligt geregeld onder vuur bij mensenrechtenorganisaties. "Het aantal mensen dat de doodstraf krijgt is nog nooit zo hoog geweest", zegt Julia van den Muijsenberg van Amnesty International. "Ook krijgen critici van het regime jarenlange celstraffen, soms alleen voor een kritische tweet."
Daarnaast was de wereld geschokt na de gruwelijke moord op journalist Jamal Khashoggi, die kritisch schreef over het Saoedische koningshuis. Daarbij zijn sterke signalen dat kroonprins Mohammed bin Salman betrokken was bij de moord.
Verder worden duizenden arbeidsmigranten uit onder meer Nepal en India uitgebuit. Uit een documentaire van de Britse zender ITV bleek dat al 21.000 arbeidsmigranten uit Zuid-Azië zijn omgekomen bij de bouw van een aantal megaprojecten.
Zuidoost-Azië correspondent Thom Schelstraete:
"Het grootste probleem is de relatie tussen de bouwbedrijven en de arbeidsmigranten. Het gaat om het zogeheten kafala-systeem, een soort juridische verbintenis. Daarmee is de werkgever de sponsor van het visum van de arbeidsmigrant. Dat is belangrijk want zo kan een werkgever dreigen de migranten zonder loon terug te sturen als ze niet doen wat ze eisen. Ook zijn er verhalen van het inhouden van paspoorten. Arbeiders kunnen dan geen kant op.
Het trieste is dat arbeidsmigranten uit landen als Bangladesh, India en Nepal bijna geen keus hebben. In eigen land liggen de banen niet voor het oprapen. Sommigen onderschatten de risico's zoals de hitte op de bouwprojecten. Maar anderen zijn bereid die te nemen omdat het beter is dan niets."
De situatie doet denken aan die in Qatar in aanloop naar het WK twee jaar geleden. Toen kwamen duizenden mensen om bij de bouw van de stadions. Ook die moeten in Saoedi-Arabië gaan verrijzen. "Wij maken ons daar grote zorgen over", zegt Van den Muijsenberg. "Het zal een hoge menselijke tol gaan eisen."
Aanpassing FIFA-beleid
Vanwege de enorme kritiek op de toewijzing van het WK voetbal aan Qatar heeft de FIFA het beleid aangepast. De FIFA vraagt nu ook aan landen om mensenrechtenrisico's in kaart te brengen en aan te pakken. Maar duidelijke afspraken over de bescherming van arbeidsmigranten ontbreken, zegt Van den Muijsenberg. "Zo zijn er geen afspraken over een minimumloon en of arbeiders vrij zijn het land te verlaten als zij dat willen."
In vergelijking met Qatar is er minder kritiek over Saoedi-Arabië te horen, valt sporthistoricus Reef op. "Mensen lijken zich erbij te hebben neergelegd. De Saoedi's hebben zoveel macht en invloed gekocht. Dat is ongekend. Dat maakt het lastig om te mobiliseren."
