Oekraïense leger voerde grondaanval uit zonder soldaten: 'Oorlogsrecht is hier nog niet klaar voor'

Het zijn opmerkelijke beelden die het Oekraïense leger vrijdag naar buiten bracht van 'slag om Lyptsi': in een grote ruimte zitten jonge mannen met koptelefoons op gamingstoelen naar tientallen schermen te kijken. Maar de mannen spelen geen videospel, ze sturen echte drones en kleine voertuigjes aan die een grondaanval uitvoeren bij het dorp Lyptsi, noordelijk van Charkiv. Het Oekraïense leger heeft niet bekendgemaakt wanneer de beelden zijn opgenomen.

Bij de aanval zijn volgens een legerwoordvoerder 'tientallen' onbemande voertuigen gebruikt, waaronder wagentjes met machinegeweren en kamikazedrones. En bijzonder: louter onbemande voertuigen. Dat zou een primeur zijn. Volgens het Institute of War voerden Oekraïense strijdkrachten niet eerder een aanval uit met uitsluitend onbemande grondvoertuigen en drones.

Deze beelden deelde het Oekraïense leger:

Oekraïne zet al sinds het begin van de oorlog sterk in op techniek, zegt Oekraïne-verslaggever Chris Colijn van RTL Nieuws. "Dat doen ze om het gebrek aan manschappen ten opzichte van de Russen te compenseren. Oekraïne heeft een andere filosofie over oorlogsvoering dan de Russen. Rusland kan qua aantallen meer soldaten naar het front sturen, en dat doen ze ook. Oekraïne doet veel meer om levens te sparen."

Eén van die maatregelen was de oprichting van de Unmanned Armed Forces (UAF), letterlijk vertaald de onbemande bewapende eenheid. "Die bestaat uit goedgetrainde technische soldaten, deels afkomstig uit de IT-sector", vertelt Colijn. "Zij ontwerpen en besturen de complexe robots en drones. Die apparaten kunnen van alles: schieten, mijnen leggen of brand stichten, en worden allemaal op afstand bestuurd." 

Drone-inzet al langer gebruikelijk

Zo ook in Lyptsi dus. Of het echt de allereerste keer is dat er een grondaanval plaatsvindt zonder menselijke soldaten, durft hoogleraar militair-operationele wetenschappen Han Bouwmeester te betwisten: "In ieder geval is het nieuw dat het zo in de publiciteit komt. Maar Oekraïne is vrij goed in het controleren van wat er wel en niet naar buiten komt. Sowieso is het gebruik van onbemande voertuigen in de lucht en op zee al langer gebruikelijk."

Aanvallen zonder menselijke troepen is één ding, maar voor een echte grondinvasie zijn wel nog altijd mensen nodig. "Anders kun je het gebied dat je verovert niet vasthouden", zegt Dick Zandee, defensiespecialist bij Instituut Clingendael. "Dit kan dus als voorpost gebruikt worden om de vijand te verdrijven, maar daarna zul je er met mensen in moeten. In dat opzicht is het ook weer niet heel nieuw, want dat doen we al zolang er vliegtuigen bestaan." 

In de toekomst ook onbestuurd?

Er kleven verschillende risico's aan het gebruik van onbemande grondvoertuigen. "Ze verbruiken veel meer energie dan luchtdrones. De voorbeelden die ik ken, kunnen ongeveer 40 tot 50 minuten rondrijden. En omdat ze op afstand bestuurd worden, bestaat er altijd een kans dat de communicatie verstoord wordt", zegt Bouwmeester.

Daarnaast bestaat er een ethische vraagstuk rondom het gebruik van drones, benadrukken zowel Bouwmeester als Zandee. "Het oorlogsrecht stamt uit een tijd dat onbemande oorlogsvoering nog niet bestond", vertelt Zandee. "Momenteel worden de voertuigen bestuurd door een mens. In jargon heet dat een man in the loop. Die kun je gerechtelijk verantwoordelijk houden en dat is essentieel. Maar als er drones komen die zelf hun doelwitten gaan bepalen, op basis van kunstmatige intelligentie bijvoorbeeld, dan wordt dat problematisch. Het oorlogsrecht moet op dat gebied eigenlijk vernieuwd worden."

"Oekraïne wordt momenteel als laboratorium gebruikt voor moderne oorlogsvoering en de ontwikkelingen gaan heel snel", zegt Bouwmeester. "Nederland is officieel tegen het gebruik van wapens die niet, al dan niet op afstand, door een mens bestuurd worden, maar internationaal bestaan er nog geen officiële afspraken over."

Oekraïne loopt iets voor

Volgens Colijn loopt Oekraïne momenteel nog ietsjes voor op Rusland op het gebied van onbemande oorlogsvoering. "Maar die zitten qua ontwikkeling zeker niet stil. Het nadeel aan de apparatuur is dat het vaak in handen van de vijand komt, die het kan openmaken om te zien het het gemaakt is. Het is dan ook niet toevallig dat het gebruik van drones aan het begin van de oorlog typisch een Oekraïense tactiek was, maar dat de Russen het inmiddels ook kunnen."

In wiens voordeel de slag om Lyptsi werd beslist, is niet bekend. Daarover heeft het Oekraïense leger niets gezegd.