Oekraïense soldaten zijn uitgeput, maar mogen niet terug naar huis

"De beste dankbaarheid aan het leger is een duidelijke diensttermijn", staat op een spandoek bij een demonstratie buiten het Oekraïense parlement. "Soldaten kunnen niet jarenlang productief zijn", staat op een ander bord.

Familie en vrienden maken zich zorgen om soldaten die al bijna drie jaar vechten tegen Rusland, zonder uitzicht op een lang verlof of 'demobilisatie': ontslag uit militaire dienst. Ze vinden het oneerlijk dat hun dierbaren niet weg kunnen van het front, en stellen ook dat uitgeputte militairen minder effectief zijn.

"De familieleden van militairen leven elke dag in angst voor hun dierbaren, en dragen een onzichtbare maar zware last. Elke oproep, elk nieuwsbericht veroorzaakt zorgen", schrijft de actiegroep Duidelijke Diensttermijn op sociale media. "Aan het front, ver van huis, verdedigen onze echtgenoten, broers, zonen en vaders Oekraïne al drie jaar lang, onafgebroken."

Druk van de ketel

"Je moet mensen af en toe terughalen van het front, zodat ze even kunnen ontspannen", legt Han Bouwmeester uit, hoogleraar militair-operationele wetenschappen aan de Nederlandse Defensie Academie. "Dat wil niet zeggen dat je ze dan definitief terughaalt, maar de druk moet af en toe even van de ketel af."

"Als de troepen constant aan het front zitten, dan wordt de gevechtskracht en de gevechtswaarde van die militairen steeds minder. En als dan ook nog de motivatie in een dip raakt, dan zie je dat de kwaliteit van de verdediging steeds verder afneemt."

Toen Rusland begin 2022 binnenviel, stonden er lange rijen bij aanmeldcentra voor het leger. Tienduizenden burgers werden vrijwillig soldaat. Oekraïne had dringend mensen nodig om zich te verdedigen tegen het veel grotere Russische leger, en die behoefte is er nog steeds. Nu worden de meeste rekruten gemobiliseerd, oftewel gedwongen om zich aan te sluiten bij Defensie.

Geen maximumtermijn

In de Oekraïense wet staat geen maximumtermijn voor soldaten die dienen tijdens een oorlog. Wie in het leger zit moet daar blijven. Zolang de oorlog duurt, of totdat ze worden gedood of zwaar verwond.

Tot nu toe zijn er niet genoeg mensen geworven om moegestreden soldaten te laten vertrekken. Daar komt bij dat de langst dienende militairen ook de meeste ervaring hebben. Als een groot deel van hen verlof neemt of het leger verlaat, leidt dat tot grote problemen aan het front.

Nieuwe wet

In april stemde het Oekraïense parlement in met een nieuwe mobilisatiewet. Met de nieuwe wet kunnen mannen vanaf hun 25ste worden gedwongen om te dienen in het leger – voorheen was de grens nog 27 jaar. Het onderwerp demobilisatie zou in een apart voorstel worden besproken.

Het ministerie van Defensie zou uiterlijk op 18 december met een plan komen voor de maximumtermijnen voor soldaten. Volgens onderminister van Defensie Ivan Havryljoek is het wetsvoorstel bijna klaar, maar wordt het voorlopig niet in het parlement besproken.

"Zolang we geen reservemilitairen hebben klaargestoomd om degenen te vervangen die nu vechten, is het bijna onmogelijk om dit te doen. Dat zal leiden tot het verlies van onze staat", zei Havryljoek op vrijdag. Oekraïne kan voorlopig dus geen ontslag aanbieden, omdat er niet genoeg militairen zijn.

"Oekraïne komt heel veel menskracht tekort, zowel mannen als vrouwen die bereid zijn om te gaan vechten", zegt ook Bouwmeester. "Dus ik vermoed dat er niet heel veel sprake is van volledige demobilisatie. Er zijn niet genoeg mensen om het werk te doen."

Keerzijde van verlof

Als soldaten verlof hebben, komen ze in een totaal andere omgeving terecht, vertelt Bouwmeester. "Zolang je bezig bent met een operatie, ben je hyperalert. Het is een soort van topsport. Je moet ook echt goed afgetraind zijn om dit aan te kunnen, al helemaal vanwege de manier waarop er nu oorlog wordt gevoerd in Oekraïne."

Daarom kan verlof ook een keerzijde hebben. "Als je thuiskomt, ben je in eerste instantie erg moe, omdat je die alertheid niet meer hoeft te hebben. Dan kom je in een huiselijke omgeving en vind je moeilijk aansluiting. In je hoofd ben je dan ook nog vaak met de oorlog bezig. Op het moment dat je weer enigszins aan elkaar gewend bent, moet je je spullen alweer pakken en ga je weer terug naar de oorlog."

Onvrede in het leger

Militair Serhi Hnezdilov was een van de mensen die de afgelopen maanden riep om verandering in het mobilisatiebeleid. Hij diende al voordat de invasie begon, en mocht niet meer vertrekken of kon geen lang verlof krijgen.

Op sociale media en in interviews uitte hij zijn frustratie over het gebrek aan aflossing voor soldaten die in het leger dienen. "Ik ben voorstander van het vergroten van onze reserves, en ik schreeuw daar al sinds het eerste oorlogsjaar om", schreef hij op Facebook. Hij vertelt dat veel zijn kameraden kampen met depressie en andere psychische problemen.

In september besloot Hnezdilov zijn frustratie op een opmerkelijke manier te uiten. Hij besloot uit protest te deserteren uit het leger, waar in Oekraïne een celstraf van maximaal twaalf jaar op staat. "Ik had geen andere keuze dan weg te gaan, de deur heel hard dicht te slaan en mensen te dwingen eindelijk over dit probleem te gaan praten", zei hij tegen The New York Times.

Meer mobiliseren?

De meest voor de hand liggende oplossing zou zijn om meer mannen te mobiliseren. Oekraïne werft constant militairen, en kondigde onlangs aan dat er van november tot januari 160.000 nieuwe rekruten bij moeten komen. Hoe meer soldaten er zijn, hoe makkelijker het in theorie is om een deel van de mensen vrij te geven.

Vanuit de Verenigde Staten klonk onlangs nog kritiek op het aantal soldaten dat Oekraïne werft. The Financial Times schrijft dat er achter de schermen druk wordt uitgeoefend op Oekraïne om de mobilisatieleeftijd te verlagen van 25 naar 18 jaar.

"De simpele waarheid is dat Oekraïne momenteel niet genoeg soldaten mobiliseert of traint om zijn verliezen op het slagveld te compenseren en tegelijkertijd gelijke tred te houden met de groeiende militaire macht van Rusland", zei een hooggeplaatste Amerikaanse functionaris vorige maand op anonieme basis tegen de krant.

Oekraïne wil niet meegaan in de druk van Amerika. "De prioriteit moet liggen bij de levering van raketten en het terugdringen van het militaire potentieel van Rusland, en niet bij het verlagen van de dienstplicht in Oekraïne", schreef president Zelensky eerder deze maand op X.

Vooralsnog is er geen andere oplossing voorhanden, en dus hebben Oekraïense soldaten voorlopig nog geen uitzicht op demobilisatie of lang verlof.