'Zweepslagen voor wie in Congo dronken wordt of de stoep niet veegt'

Vorige week namen M23-rebellen de macht over in de stad Goma, in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC). Via de radio en met megafoons in de straten zouden de nieuwe regels van de rebellen inmiddels zijn verkondigd, vertellen meerdere Congolezen aan RTL Nieuws. "Je mag niet dronken worden, en voor 12 uur 's middags mag er helemaal geen alcohol worden gedronken, of anders krijg je zweepslagen", zegt een van hen. "En elke zaterdag moeten mensen verplicht hun stoep vegen en de straten opruimen, ook daar staan zweepslagen op."

Nog niet iedereen lijkt op de hoogte van die nieuwe regels, en er is nog veel onduidelijkheid over hoe de toekomst onder M23 eruit gaat zien. Congolezen zijn vooral bang voor wat er gaat komen, en voor de straffen onder M23. "Mensen die op andere plekken onder het M23-bewind hebben geleefd, beweren dat M23 geen gevangenissen heeft, dus dat misdadigers of dieven meteen worden vermoord. Of dat waar is en of dat in Goma ook gaat gebeuren, moet nog blijken", zeggen twee Congolese journalisten.

Volgens enkelen van de zeven Congolezen die we spraken – voor hun veiligheid worden geen namen genoemd – hebben sommige inwoners al zweepslagen gekregen. Een foto van iemand met paars geslagen billen met blaren erop doet online de ronde. RTL heeft die foto niet onafhankelijk kunnen verifiëren. Anderen zeggen dat het tot nu toe bij dreigementen blijft. "Maar iedereen is zo bang dat ze zich in ieder geval aan de nieuwe regels houden", zegt een jonge Congolese vrouw.

Zowel M23-rebellen als overheidsmilitairen deinsden in het verleden in ieder geval niet terug voor geweld tegen de bevolking. Tijdens de overname van Goma kwamen zeker 900 mensen om het leven.

Vanaf daar trokken de rebellen de afgelopen dagen dus richting Bukavu, de op één na grootste stad in Oost-Congo. Daarvandaan hoopte de groep verder op te trekken naar de hoofdstad Kinshasa, om ook die in te nemen. Maar opeens kondigde M23 afgelopen nacht een staakt-het-vuren aan. De woordvoerder voegde toe: "Het moet duidelijk zijn dat we niet van plan zijn Bukavu of andere gebieden in te nemen." Waar komt die plotselinge verandering in strategie vandaan? 

'Nogal hypocriet'

Officieel, zegt M23, is de gevechtspauze 'voor humanitaire redenen'. Correspondent Sophie van Leeuwen noemt dat 'nogal hypocriet'. "Door dit staakt-het-vuren krijgen mensen de tijd om te vluchten voor het geweld, maar dan had M23 beter helemaal niet aan dat geweld kunnen beginnen."

Waarschijnlijk bleek het oprukken naar Bukavu toch lastiger dan gedacht, denkt Van Leeuwen. "Het overheidsleger claimt dat het tijdens de opmars honderden M23-rebellen heeft gedood, al is dat moeilijk te verifiëren. Ook kan een staakt-het-vuren een moment zijn om juist te hergroeperen."

Wat waarschijnlijk ook heeft meegespeeld, is dat de internationale druk de afgelopen dagen flink opliep. Volgens de VN wordt M23 gesteund door buurland Rwanda. "Rwanda heeft veel vrienden in het Westen, dus ik kan me voorstellen dat die landen achter de schermen een hartig woordje hebben gesproken met de Rwandese overheid", zegt Van Leeuwen. 

Ook westerse leiders komen nu nog meer onder druk te staan om hun banden met Rwanda. De EU sloot vorig jaar nog een grondstoffenverdrag met Rwanda voor grondstoffen die in onze mobieltjes, elektrische auto's en zonnepanelen worden gebruikt. Maar Rwanda haalt veel van die mineralen weg uit Congo en verkoopt ze dan door. "Dit verdrag gaat over bloedmineralen."

Vorige week gaf de Europese Commissie nog aan dat het verdrag vooralsnog niet zal worden opgeschort. De deal is 'essentieel om de groene en digitale transitie zowel binnen de EU als in de rest van de wereld te realiseren', zei een woordvoerder.

"De EU voert dus wel diplomatieke druk uit, want door die grondstoffen heeft Europa er belang bij dat het conflict niet nog verder escaleert", zegt Van Leeuwen. "Maar concrete actie wordt niet ondernomen tegen Rwanda. De EU staat een beetje voor schut nu."

Ook kritiek op voetbalclubs

Die kritiek op Rwanda klonk ook in de voetbalwereld. Op de shirts van voetbalclubs Arsenal, Paris Saint Germain en Bayern München prijkt de tekst 'Visit Rwanda', door een sponsordeal met het land. De Congolese minister van Buitenlandse Zaken schreef een brief naar de drie clubs om hen te vragen dit 'met bloed besmeurde' partnerschap op te zeggen.

Een supporter van PSG heeft zelfs een petitie opgezet om het einde af te dwingen van dit partnerschap, dat de club veel geld opbrengt. De petitie is meer dan 50.000 keer getekend. 

Onderhandelingen dit weekend

Het is nog onduidelijk of het staakt-het-vuren ook zal worden gehonoreerd door de Congolese overheid. Vorige week weigerde de president nog om te onderhandelen met Rwanda.

Dit weekend komt daar misschien verandering in. De Congolese president Félix Tshisekedi en de Rwandese president Paul Kagame hebben toegezegd met elkaar te praten in Tanzania, op vrijdag en zaterdag. "We moeten nog maar zien of dat gaat gebeuren", zegt Van Leeuwen. "Maar als dat zo is, zou het verrassend snel zijn, zeker voor een conflict dat al zo lang zo onoplosbaar lijkt."

In Congo woedt het dodelijkste conflict sinds de Tweede Wereldoorlog. In 25 jaar tijd werden 6 miljoen mensen gedood. Het conflict gaat vooral om grondstoffen en mineralen. Daarvan zitten er zoveel in de Congolese grond, dat het het rijkste land op aarde had kunnen zijn. In plaats daarvan vechten meer dan 100 gewapende groepen al jaren om de macht over stukken land met die grondstoffen erin, waar de bevolking onder lijdt.

Door de angst en terreur die in Goma heerst, is het lastig om nieuws te krijgen uit de regio. Mensen durven niet over politiek te praten onder de rebellen. Journalisten berichten over veilige onderwerpen als gezondheid of sport, of zijn gevlucht. "Journalisten bevinden zich midden in het spervuur van M23 en het overheidsleger", vertelt een Congolese journalist. "M23 zou journalisten hebben omgekocht of gedwongen om zijn persconferentie te verslaan, waarop de overheid dreigde media te sluiten en journalisten gevangen te zetten."