Gaan Franse kernwapens ons beschermen? 'Europa moet op eigen benen kunnen staan'

"Ik wil graag geloven dat de Verenigde Staten aan onze zijde blijven, maar we moeten er klaar voor zijn als dat niet langer het geval is", zei Macron gisteren in een toespraak op de Franse televisie. Hij wil praten over de manier waarop Franse kernwapens worden gebruikt als afschrikmiddel tegen Rusland.

"Macron heeft al eerder geopperd: misschien moeten we nadenken of we als Europa meer op eigen benen kunnen staan door de kernmacht ook over andere Europese landen uit te spreiden", zegt defensiedeskundige Dick Zandee van Instituut Clingendael. "Dat is nooit enthousiast onthaald in andere Europese hoofdsteden, vooral niet in Berlijn. En daardoor is dat hele plan een beetje blijven liggen."

Context veranderd

Met de komst van Donald Trump is de context veranderd, legt Zandee uit. "Hij dreigt om troepen uit Europa terug te trekken, en wie weet komt hij straks ook nog met het idee om de Amerikaanse kernwapens uit Europa weg te halen. Dan valt die Amerikaanse dekking weg. Dat is natuurlijk nog niet gebeurd, maar met Trump is niks onmogelijk."

Tim Sweijs, onderzoeksdirecteur van het Haags Centrum voor Strategische Studies, vertelt waarom Macron nu pleit voor meer onafhankelijkheid. "Stel je voor dat de Amerikanen ons helemaal voor de bus gooien en zeggen: 'Jongens, we trekken niet alleen onze ruim 80.000 militairen terug, maar geven jullie ook geen nucleaire veiligheidsgarantie meer', of dat wij Europeanen niet meer vertrouwen op de nucleaire veiligheidsgaranties. Dan hebben we een probleem."

Gevolgen voor Nederland

Ook Nederland denkt na over de mogelijke gevolgen van het wegvallen van Amerikaanse militaire steun. "We willen het niet, maar je moet er altijd over nadenken", zei premier Schoof woensdag. "Maar dat doe je niet in het publieke domein. Dat doen we in de geheime kamers van een aantal departementen."

Vandaag is Schoof in Brussel voor een EU-top over Europese veiligheid en de steun aan Oekraïne. In de video hieronder zie je wat hij zegt over de versterking van de Europese defensie:

Rusland en Amerika hebben allebei ruim 5.000 kernkoppen, oftewel 90 procent van alle kernwapens ter wereld. De Fransen hebben er 290, en het Verenigd Koninkrijk heeft 225 kernkoppen. De kernwapens van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn strategisch, wat betekent dat het niet de bedoeling is dat ze op een slagveld worden ingezet.

"Het gaat niet in eerste instantie om hoe Franse kernwapens het Amerikaanse arsenaal kunnen vervangen, want dat is volstrekt onmogelijk", zegt Zandee. "Daar is het kernwapenarsenaal veel te klein voor, en om dat te gaan kopiëren is volkomen onhaalbaar. Maar je zou kunnen zeggen: we moeten zorgen voor een aanvulling op de Amerikaanse tactische kernwapens in Europa."

Afschrikking

De kernwapens van Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk dienen als afschrikking: in een extreem geval kunnen ze worden afgevuurd op het grondgebied van een vijand, bijvoorbeeld als het bestaan van Frankrijk op het spel staat. De Fransen en Britten hebben geen tactische kernwapens – wapens die wél sneller zouden kunnen worden ingezet in een oorlog, en waarover zowel Rusland als de Verenigde Staten beschikt.

"Als Europa zich zonder de Amerikanen wil kunnen verdedigen tegen de Russen, dan zal het een grotere afschrikkingsmacht moeten opbouwen", zegt Tim Sweijs. "Die bestaat uit meer militaire middelen en de capaciteit om aanvallen ver achter een frontlinie uit te voeren, zodat je de Russen kunt terugslaan. Maar er hoort ook een nucleaire component bij."

Dan is het helemaal niet gek om na te denken, zegt Sweijs, over hoe deze 'Franse nucleaire paraplu' iets groter opgespannen kan worden. "Dat is zeker niet geregeld in twee jaar. Over een langere periode zou er dan een breder, groter Frans kernwapenarsenaal moeten komen. Niet alleen met strategische kernwapens, maar ook met tactische, want anders kunnen de Russen tactische kernbommen gaan gooien op het slagveld, en dan moeten wij antwoorden met een strategische bom. Dat lijkt me onwaarschijnlijk."

Wie drukt op de knop?

Voorlopig wordt het voorstel van Macron nog geen werkelijkheid, zegt zowel Sweijs als Zandee. Het gaat waarschijnlijk om een proces dat enkele jaren duurt, en waar Europese politici nog lang over zullen willen overleggen. Ze zouden onder andere moeten afspreken wie op de knop kan drukken en de kernwapens kan afvuren.

"Het is natuurlijk niet zo dat de Fransen hun kernwapens onder Duits bevel gaan zetten", zegt Sweijs. "Dat is voor hen een brug te ver. Maar je zou je wel kunnen voorstellen dat Macron expliciet zegt dat het Franse kernwapen in een noodscenario ook bedoeld is om bondgenoten te beschermen. Daarnaast heb je de uitbreiding van het kernwapenarsenaal, en tot slot zou je kunnen voorstellen dat er Franse kernwapens worden gestationeerd in verschillende Europese landen, zoals nu ook het geval is met Amerikaanse wapens."

Zandee: "De Fransen zien dit als een stap richting verregaande Europese strategische autonomie, het idee dat Europa rekening moet houden met een toekomst zonder Amerikaanse militaire steun. De meeste Europese landen wijzen het idee nog af, want de insteek is om zo lang mogelijk vast te houden aan de steun van Amerika. En dat is ook begrijpelijk, want wij kunnen de nucleaire en conventionele dekking van Amerikaanse wapens niet zomaar vervangen."

Het Kremlin is niet te spreken over de ideeën van Frankrijk. De minister van Buitenlandse Zaken van Rusland, Sergej Lavrov, vergelijkt president Macron met Hitler en Napoleon, die in het verleden allebei oorlog voerden tegen Rusland.

"Natuurlijk is dit een bedreiging aan het adres van Rusland", stelt Lavrov. "Macron zegt dat het nodig is om kernwapens te gebruiken, hij bereidt het gebruik van kernwapens tegen Rusland voor." Die uitspraak klopt niet: Macron stelt voor om de afschrikkende werking van zijn kernwapens uit te breiden, zodat andere Europese landen door dezelfde veiligheidsgaranties worden gedekt als Frankrijk.

De afgelopen jaren heeft de Russische president Vladimir Poetin zelf meermaals gedreigd met de inzet van kernwapens, met name als reactie op de westerse steun aan Oekraïne.

"Poetin moet wel heel wanhopig zijn als hij de eerste persoon wordt die kernwapens laat gebruiken sinds de Tweede Wereldoorlog", zei voormalig commandant der Landstrijdkrachten Mart de Kruif daar vorig jaar over tegen RTL Nieuws. "Want hij weet ook wel dat dat het einde zou worden van zijn regime. Er zijn te veel redenen om geen kernwapens te gebruiken."