Herdenkingscentrum Srebrenica dicht vanwege oplopende spanningen Bosnië: 'Iedereen staat op scherp'
De situatie in Bosnië is gespannen door een politiek leider die alle regels zijn laars lapt. Hij dreigt met een afscheiding van zijn regio Republika Srpska, en gaat recht in tegen rechterlijke uitspraken. Vanwege de oplopende spanningen heeft het Srebrenica Herdenkingscentrum zijn deuren moeten sluiten.
"De afgelopen dagen waren wel een beetje angstig", zegt Sladan Tomić, journalist en politiek commentator in Bosnië. "Niemand weet echt waar we aan toe zijn en de politie en veiligheidsdienst reageerden ook niet op onze vragen." Gevoelsmatig is de rust volgens Tomić een beetje teruggekeerd, maar iedereen staat op scherp.
Dat de situatie gespannen is, blijkt misschien wel vooral uit het feit dat het Srebrenica Herdenkingscentrum zijn deuren moest sluiten. De veiligheid van het personeel en bezoekers kan niet gegarandeerd worden, laat de organisatie weten.
Srebrenica ligt namelijk in Republika Srpska. Tijdens de oorlog in de jaren 90 werd er genocide gepleegd op de Bosniakken. Nu wonen er vooral Serven en de huidige president, Milorad Dodik, dreigt al jaren met een afscheiding. Die dreiging wordt de afgelopen dagen op het spits gedreven.
Ondermijning van vredesakkoorden
Bosnië werd in de jaren 90 onafhankelijk. Het land werd verdeeld in twee entiteiten, met beide een redelijke mate van autonomie, en er zijn drie presidenten: een Kroaat, een Bosniak en een Serviër.
Er liep al een tijdje een rechtszaak tegen Dodik, omdat hij wetten heeft ingevoerd die ingaan tegen het vredesverdrag uit 1995. Eind februari kreeg hij een gevangenisstraf van een jaar opgelegd en daarnaast mag hij zes jaar geen politieke functie bekleden.
Die rechterlijke uitspraken worden door Dodik genegeerd. Hij was niet bij de zitting en weigert ook om voor verhoor op te komen dagen. Ondertussen heeft hij weer allerlei nieuwe wetten ingevoerd die de landelijke rechtspraak niet langer erkennen en de politie en veiligheidsdienste buitenspel zet.
"Ik zie het als een laatste poging van Dodik om zich vast te klampen aan zijn macht", zegt Šeila Akagić, jurist en expert bij een Bosnisch Nederlandse denktank. "Wat hij doet is nietig, in strijd met het vredesverdrag en de grondwet. De wet is heel duidelijk dat dit niet kan, maar de uitvoerende factor is de moeilijkheid hier."
Inmiddels is er een aanhoudingsbevel uitgevaardigd tegen Dodik en twee anderen. "In theorie kan hij elk moment gearresteerd worden, maar wie durft dat aan?" vraagt Akagić zich af.
"Als Dodik nu niet gearresteerd wordt, betekent dit dat hij boven de wet staat", zegt Tomić. "Ik weet niet wat hij hiermee wil bereiken. Of hij leeft in een soort parallel universum, of hij wil misschien ook graag veroordeeld worden, zodat hij door Serven als held gezien wordt."
Extra Europese militairen en steun van NAVO
Omdat nu op meerdere manieren het vredesakkoord geschonden wordt, komt daarmee mogelijk de veiligheid en stabiliteit in Bosnië in gevaar. Daarom is besloten om extra Europese militairen naar het land te sturen. Zij hebben als taak te bewaken dat het vredesakkoord in stand blijft.
Afgelopen maandag was ook Mark Rutte als secretaris-generaal van de NAVO in Bosnië. Het bezoek was al een tijdje geleden gepland, maar stond nu in het teken van de rechtszaak tegen Dodik en diens reacties op de uitspraak.
Rutte bevestigde steun vanuit NAVO voor het land en dat er alles aan gedaan wordt om de veiligheid en stabiliteit te bewaren. Maar hij richtte zich ook tot de drie presidenten van het land met de boodschap dat het ook hun verantwoordelijkheid is.
Veel Bosniërs vragen zich af wat die beloften van Rutte waard zijn. In lokale media werd hij daarop bevraagd, met verwijzingen naar 1995, toen de Nederlandse militairen tijdens hun vredesmissie de genocide in Srebrenica niet konden voorkomen.
Trump, Orban, Vucic en Poetin
"Dodik kan nog in beroep gaan tegen de uitspraak", legt Akagić uit. "Al is het wel een heel duidelijke uitspraak en zou hij niet zoveel kans maken. Hij zou het op die manier een jaar kunnen rekken. Maar ik denk dat hij nu een momentum zag om door te pakken." Afgelopen tijd hintte Dodik erop dat hij zijn plannen waar zou maken als Trump verkozen zou worden.
Tot Dodiks bondgenoten horen ook de Hongaarse premier Viktor Orban, Servische president Aleksandar Vucic en de Russische president Vladimir Poetin. Dat gegeven maakt de situatie in Bosnië ook gevolgen voor de rest van Europa kan hebben.
"Europa moet inzien dat dit ook een serieuze dreiging voor onze veiligheid is", zegt Akagić. "De democratische besluitvorming in het Westen werkt vaak traag, maar als dictators samenkomen kan het snel gaan. Het is daarom nu zaak om als EU daadkracht en eenheid te laten zien."
De gevangenisstraf die Dodik nu boven het hoofd hangt kan hij afbetalen voor een bedrag van ongeveer 18.000 euro. Maar het oordeel dat hij geen politiek ambt mee mag uitoefenen heeft grotere gevolgen voor hem. Daarmee verliest hij niet alleen zijn macht, maar ook zijn onschendbaarheid, waardoor hij mogelijk vervolgd wordt voor allerlei andere zaken, zoals corruptie.
"Ik zie geen andere uitweg voor Dodik dan onze landsgrenzen", zegt Tomić. Er wordt de afgelopen dagen hevig gespeculeerd dat hij een vlucht naar Hongarije aan het voorbereiden is. "Maar je weet het maar nooit met Dodik. Hij is een goede onderhandelaar en heeft in het verleden vaker deals met Europa en Amerika gemaakt."
Met de recente geschiedenis van oorlog kijken veel mensen gespannen toe of de situatie in Bosnië niet opnieuw uit de hand kan lopen. “Het valt mij op hoeveel mensen, ook uit RS, nu opstaan tegen deze opruiende politiek”, zegt Akagić. "Dodik trekt graag de nationalistische kaart door te zeggen dat het Servische volk in gevaar is. Maar dat is niet waar, hijzelf is in gevaar. Steeds meer mensen zien dat en dat is een bemoedigende gedachte."