Daniël vond 128 doden uit de Tweede Wereldoorlog in zijn achtertuin

Let op: in dit artikel staan foto's van stoffelijke resten.

In 2016 verhuisde Daniël met zijn vrouw Victoria en hun gezin vanuit Nederland naar Wroclaw. "Mijn vrouw is Duits en nadat we waren getrouwd leek het ons leuk om een avontuur in het buitenland aan te gaan", vertelt hij over de verhuizing.

Wroclaw ligt tegenwoordig in Polen, maar hoorde tot het einde van de Tweede Wereldoorlog bij Duitsland, waar de stad Breslau wordt genoemd. "De familie van mijn vrouw komt oorspronkelijk uit deze omgeving. We gingen eens in de zoveel tijd naar deze streek op reis, en zo hebben we dit deel van Polen leren kennen." Daniël noemt Wroclaw 'echt een pareltje'.

Dichtgemetselde ramen

Het gezin huurt aanvankelijk een huis in de stad. Als na drie jaar hun vastgoedbedrijf, gespecialiseerd in de renovatie van vooroorlogse panden, goed loopt en het gezin verder is uitgebreid, valt hun oog op een grote, vervallen villa. Ze besluiten het te kopen en op te knappen. "Dit huis had altijd al onze aandacht, het is groot, met een mooie tuin, en we waren altijd nieuwsgierig. De ramen waren dichtgemetseld en de tuin was helemaal verwilderd. Het huis stond al twaalf jaar leeg."

Bekijk de reportage die onze correspondent Jeroen Akkermans maakte in Wroclaw:

Het gezin betrekt een bijgebouw van de villa en begint met het opknappen van het grote huis en de verwilderde tuin. Ze weten dan nog niets over de bijzondere, indrukwekkende geschiedenis die in de grond verborgen zit.

Familie Meinecke

Omdat ze wel nieuwsgierig zijn naar de geschiedenis van hun bijzondere huis, duiken Daniël en zijn vrouw de archieven in, om meer te weten te komen over de vorige bewoners. "Via die archieven kwamen we al snel terecht bij de familie Meinecke, die hier tot de verdrijving van de Duitse gemeenschap heeft gewoond."

Na de Tweede Wereldoorlog werden de grenzen van Duitsland opnieuw getrokken. De provincie Schlesiën werd onderdeel van Polen, en Breslau ging Wroclaw heten. De Duitse inwoners van de stad werden gedwongen te verhuizen naar andere delen van Duitsland. Ook de familie Meinecke vertrok.

"We hebben uitgezocht wie er nog leefde van de familie, en kwamen toen uit bij Jörg Meinecke, die in ons huis geboren is", vertelt Daniël. "We hebben meneer Meinecke bezocht, en hij kwam met de memoires van zijn grootvader Carl Meinecke, die hij had bewaard. Daarin stond beschreven dat er tegen het einde van de oorlog mensen begraven waren in onze tuin. Waar precies en hoeveel, dat stond er niet, maar zo wisten we dat hier een noodbegraafplaats was."

55 miljoen slachtoffers

Het is dit jaar precies 80 jaar geleden dat de Tweede Wereldoorlog ten einde kwam, de dodelijkste oorlog die ooit heeft gewoed. Zes miljoen mensen werden vermoord tijdens de Holocaust, maar het totale aantal slachtoffers ligt nog veel hoger: er vielen naar schatting 55 miljoen doden, waarvan de helft burgers.

Een deel van die slachtoffers ligt begraven op gewone begraafplaatsen, of op een van de vele militaire begraafplaatsen verspreid over de hele wereld, maar nog steeds worden elk jaar duizenden lichamen opgegraven van mensen die in de oorlog gehaast werden begraven in onofficiële graven, of die simpelweg in de aarde zijn verdwenen.

Aan het einde van de oorlog werd in Breslau zwaar gevochten tussen Duitse - en Sovjettroepen. De Duitsers hadden Breslau tot vestingstad verklaard, een stad die niet mocht vallen. Er werd tot het bittere eind doorgevochten. Uiteindelijk namen de Russen de stad pas op 6 mei 1945 in, vier dagen nadat Berlijn werd veroverd en zes dagen na de dood van Hitler. Het was één van de laatste Duitse steden die in handen van de geallieerden viel. Bij de slag om Breslau vielen tienduizenden burgerslachtoffers. 

In eerste instantie doet Daniël weinig met de nieuwe informatie. Tot hij begint aan het renoveren van de tuin. "Toen ik een nieuwe waterleiding aan het aanleggen was, kwam ik op een gegeven moment in de grond een Duitse helm tegen. Ik ben toen gestopt met graven, omdat ik vermoede een graf gevonden te hebben, maar dit niet wilde verstoren. Sinds die dag hebben we op deze plek een kaars laten branden."

Toevallig werd hij rond diezelfde tijd benaderd door Pomost, een archeologische groep die werkt voor de Duitse Volksbund. Op hun website omschrijft de Volksbund zichzelf als 'een organisatie die zich namens de federale overheid inzet voor het opsporen en bergen van oorlogsslachtoffers in het buitenland, het geven van een waardige begrafenis en het verzorgen van hun graven.'

Massagraven

"Zij hadden in een archief in Warschau een kaart van het Rode Kruis gevonden, waarop stond aangegeven wat er in onze tuin lag", vertelt Daniël. Nadat hij die informatie kreeg, vond hij in een archief een nóg gedetailleerdere kaart van de begraafplaats in zijn tuin. "Op die kaart stonden 76 graven aangegeven, waarvan drie massagraven. In totaal bleken er 128 mensen in onze tuin begraven te liggen."

Met die informatie veranderde de tuin van Daniël in een archeologische vindplaats. "De mensen van Pomost zijn begonnen met het graven van een proefgeul in de tuin. Daaruit werd al snel duidelijk dat er inderdaad veel graven lagen. Je zag door het kleurverschil in de aardlagen duidelijk dat de grond was geroerd, wat duidt op aanwezigheid van een graf."

Toch duurde het daarna nog maanden voordat de echte opgraving kon beginnen. "Er moesten eerst allerlei vergunningen worden aangevraagd. Toen die eindelijk rond waren, zijn ze drie of vier weken bezig geweest met een kleine graafmachine, en met de hand, om al die graven op te graven. Ook toen hebben we de graven met kaarsen verzorgd en verlicht."

Burgerslachtoffers

Naast enkele gesneuvelde militairen bleken er vooral burgerslachtoffers in zijn tuin te liggen. "Het ging om een paar soldaten, maar met name vrouwen, kinderen en ouderen. Veelal mensen die niet hebben kunnen vluchten toen de gevechten begonnen. De eerste twee of drie kistjes die werden opgegraven waren heel klein. Daar lagen baby's en kleuters in. In de kistjes troffen we kledingresten aan, en schoentjes die heel goed bewaard waren gebleven."

Alle graven stammen uit het einde van de oorlog, de periode van bombardementen en zogenaamde 'hazenjachten' waarbij vanuit vliegtuigen met machinegeweren op iedereen werd geschoten. De slachtoffers die in de tuin begraven waren kwamen allen om tussen maart en mei 1945. "Je zag dat de eerste graven nette kisten waren, maar op het laatst zijn mensen gewoon in massagraven gelegd. Je leest daarin echt de paniek die in de stad heerste", zegt Daniël.

Toen alle resten waren opgegraven, zijn de lichamen door de Volksbund herbegraven op de Duitse militaire begraafplaats in Nadolice Wielkie, een dorp even buiten Wroclaw. Daar liggen 18.000 Duitse oorlogsdoden.

Daniël en zijn vrouw Victoria besloten de graven niet voor hun jonge kinderen te verbergen. "We hebben de kinderen juist uit school gehaald tijdens de opgravingen, die wilden ook graag weten wat hier gebeurd is en waren erg betrokken. We wilden het gebruiken als educatief moment, ik denk dat dat heel goed is."

Het is inmiddels twee jaar geleden dat de doden uit zijn achtertuin werden gehaald. Het enige wat nog aan de opgravingen herinnert is een vitrinekast vol artefacten: horloges, haarkammetjes en sieraden. Een raar idee is het voor Daniël en zijn gezin niet dat er zo veel doden in hun achtertuin hebben gelegen, 'al ben ik wel blij dat ze een andere plek hebben gekregen', zegt Daniël. "Toen de resten er nog lagen speelde het wel. We kampeerden weleens in de tuin, maar niet op de plek waarvan we wisten dat de resten begraven lagen, dat voelde toch niet goed."

128 kaarsen

Via de Volksbund werd één familie opgespoord van wie hun grootvader in de tuin begraven lag. "Die mensen zijn hier ook op bezoek geweest. Dat was een heel emotionele aangelegenheid, het maakte de connectie tussen het verleden en het heden heel tastbaar. Mijn vrouw is vanwege haar eigen achtergrond erg betrokken bij de Duitse geschiedenis van de stad, en samen hebben we die mensen zo goed mogelijk opgevangen. We hebben toen ook 128 kaarsen in de tuin neergezet, voor iedere dode een.

Daniël is blij dat de opgraving goed en zorgvuldig is gedaan. Dat de slachtoffers soldaten onder het nazi-regime en Duitse burgers zijn, speelt voor hem daarbij geen rol. In Duitsland en op andere plekken in Europa wordt al decennialang gediscussieerd over de vraag hoeveel eer en respect de Duitse slachtoffers van de oorlog verdienen, maar bij Daniël speelt die vraag niet.

"Ik vind het belangrijk dat er op een respectvolle manier met de doden wordt omgegaan", zegt hij. "Het is makkelijk om te zeggen: het naziregime was fout. Niemand ontkent dat het een vreselijk regime was. Maar de mensen die daar begraven lagen waren met name vrouwen met kinderen, ouderen, burgers. Ik voelde veel meer empathie voor deze mensen dan afkeer. Ongeacht het verleden hebben we op deze manier toch bij kunnen dragen aan een stukje heling."