Hoorns afzagen helpt tegen stropers, maar heeft effect op gedrag neushoorn

Het onderzoek vond plaats in de Zuid-Afrikaanse regio Greater Kruger, waarvan het beroemde Nationaal park Kruger onderdeel is. Hier leeft een kwart van alle neushoorns in Afrika. De wetenschappers trekken hun conclusies op basis van cijfers tussen 2017 en 2023 en publiceerden de resultaten in het wetenschappelijk tijdschrift Science.

Voor slechts 1,2 procent van budget

Deze preventiemaatregel blijkt stukken effectiever dan alle andere vormen van bescherming. Er wordt al jaren veel geld uitgegeven aan onder andere extra patrouilles, camerabewaking, politiehonden en helikopters. Ook werden hoorns ingespoten met radioactief materiaal. Maar, schrijven de onderzoekers, er is nauwelijks bewijs dat zulke maatregelen effectief zijn.

Bij deze maatregel is het effect overduidelijk. "Het verwijderen van de hoorn heeft voor een afname van 78 procent in stroperij gezorgd, en dat voor slechts 1,2 procent van het totale budget om het stropen van neushoorns tegen te gaan", zegt hoofdonderzoeker Tim Kuiper van de Nelson Mandela University tegen The Guardian.

Hij vindt dat de preventie van stropen zich voorlopig op deze methode moet focussen. "We moeten ons doel bijstellen. Willen we blijven inzetten op het arresteren van stropers? Want dat lijkt weinig resultaat te hebben."

De populatie van neushoorns heeft al vele jaren sterk te lijden onder stropers. Ze zijn uit op de hoorns, omdat in Aziatische landen - vooral Vietnam en China - het idee leeft dat de hoorns een geneeskrachtige werking hebben. In poedervorm zouden ze helpen tegen allerlei kwaaltjes en bovendien de seksuele prestaties verbeteren.

Uiterste maatregel

Serieuze wetenschappers noemen deze claim een fabeltje, toch betalen illegale handelaren nog altijd tienduizenden euro's voor een hoorn.

Christiaan van der Hoeven, expert in de bescherming van zoogdieren in Afrika, zegt al langer te weten dat dit een succesvolle methode is. "Hij werd vooral toegepast in parken in privaat eigendom, omdat het relatief goedkoop én effectief is. Het is goed dat er nu wetenschappelijk onderbouwde cijfers over zijn, dat helpt bij de bescherming van neushoorns. Maar het afzagen van hoorns moet een uiterste maatregel zijn."

Toch heeft Van der Hoeven de methode zelf ook gebruikt, legt hij uit, in het oosten van het land, in de regio KwaZoeloe-Natal. In samenwerking met de parkbeheerders zijn daar van alle neushoorns de hoorn afgezaagd. "Omdat het de beste manier is die we kennen om stropers te stoppen", zegt hij. "Er was gewoon niet meer tegenop te boksen, we moesten deze maatregel inzetten. Maar je doet het liever niet."

Onze Afrikacorrespondent Sophie van Leeuwen bezocht het natuurpark vorig jaar, net toen bekend was geworden dat het voor neushoorns de dodelijkste plek op aarde was. Haar reportage zie je hier:

Correspondent Sophie van Leeuwen zag met eigen ogen waarom parkbeheerders overgaan tot het afzagen: "De rangers daar vertelden mij dat ze in feite in een oorlog verwikkeld zijn met de stropers. Dat is niet eens overdreven, want die stropers zijn zwaarbewapend en sluipen door de parken. Ze zijn niet te beroerd om geweld te gebruiken, dat bewijzen ze elke dag. De rangers vrezen voor hun leven. En voor de levens van de dieren."

WNF-expert Van der Hoeven benadrukt dat het niet de definitieve en enige oplossing van het probleem moet zijn. "Je wilt liever niet de natuurlijke verschijning van dieren veranderen. De evolutie geeft ze die hoorn niet voor niets. Ze gebruiken hem om hun territorium te verdedigen tegen andere neushoorns. En bijvoorbeeld ook om zich te beschermen tegen roofdieren zoals leeuwen, én om de bast van bomen los te schuren voor voedsel."

'Onthoornde neushoorns vertonen ander gedrag'

Uit een eerdere studie is gebleken dat onthoornde neushoorns ander gedrag begonnen te vertonen. Ze waren bedeesder en verplaatsten zich minder ver dan gewoonlijk. Van der Hoeven: "Stel dat deze ingreep gevolgen heeft voor de evolutie van de diersoort... dat wil je als mensheid niet op je geweten hebben."

Zowel hij als de opstellers van de studie zeggen dat het probleem met deze methode niet meteen is opgelost. Na het afzagen blijft er namelijk wel een stomp van de hoorn achter, en sommige stropers bleken dat genoeg te vinden om de dieren toch te doden.

Correspondent Sophie van Leeuwen verklaart dat als volgt: "Hier zitten professionele bendes achter die nergens voor terugdeinzen. Ze zetten ook arme mensen in, bijvoorbeeld uit buurland Mozambique. Voor deze mensen is een paar duizend dollar ontzettend veel geld."

Voor het afzagen worden de neushoorns eerst verdoofd. Ze krijgen een blinddoek op en gehoorbescherming op. Vervolgens wordt de hoorn verwijderd met een elektrische zaag.

Hoorn groeit weer aan

Omdat de hoorn weer aangroeit, moet dit proces elke anderhalf tot twee jaar herhaald worden. Het proces zou volgens de onderzoekers nauwelijks risico's opleveren voor de dieren, en ze ook geen pijn doen. Van der Hoeven van het WNF plaatst daar wel een kanttekening bij. "Als je achter ze aan zit om een verdovingspijl in hun bil te schieten, levert dat natuurlijk wel stress op."

Hij pleit voor een aanpak op alle fronten: "Je moet eerst en vooral de illusie bestrijden dat de hoorns geneeskrachtig zouden zijn. Daarnaast moeten landen véél strenger zijn op de handhaving. In China is de handel in ivoor bijvoorbeeld drastisch afgenomen, vanwege strengere handhaving. Dat moet dan met hoorns ook kunnen."

Ook de Zuid-Afrikaanse hoofdonderzoeker Kuiper zegt te hopen dat het een tijdelijke maatregel is. "We hopen dat dit niet nog 100 jaar nodig is. We moeten de redenen achter het stropen aanpakken. Maar tot die tijd is dit beter dan het stropen door te laten gaan."

Vorig jaar werden 420 neushoorns gedood in Zuid-Afrika. In de eerste drie maanden van dit jaar werden er al 103 gedood.