Het slagveld als laboratorium: drones ontwikkelen zich razendsnel door oorlog Oekraïne

Als een kat-en-muisspel, zo omschrijft hoogleraar militair-operationele wetenschappen Han Bouwmeester het. "De een komt met een uitvinding, de ander moet daar een antwoord op vinden."

Fopdrones als afleiding

Een voorbeeld: Rusland weet steeds grotere golven kamikazedrones op Oekraïne af te vuren. Oekraïne moet dus iets bedenken om die aanvallen af te slaan. Inmiddels zijn er speciale Oekraïense onderscheppingsdrones actief, die op de Russische drones botsen voordat ze hun doel bereikt hebben.

Maar Rusland zit ook niet stil, en stuurt een soort fopdrones mee met de aanvalsdrones. "Die zien er op de radar precies hetzelfde uit, maar hebben geen explosieve lading. En dus verspilt Oekraïne munitie om deze ongevaarlijke drones uit de lucht te schieten", vertelt luitenant-kolonel Peter Schrijver.

Schrijver is naast militair ook promovendus aan de Nederlandse Defensie Academie. Hij onderzoekt het gebruik van sociale media in de oorlog in Oekraïne, waarop veel beelden van drones worden gedeeld. Hij ziet hoe hard de ontwikkelingen gaan op het slagveld: "Zo hard, dat we het hier niet altijd goed beseffen."

Vliegdekschip in het klein

Wat er voor hem nu het meeste uitspringt, is een nieuwe Oekraïense zeedrone, een soort vliegdekschip in het klein. "Deze varen door de zee naar de door Rusland bezette Krim, tot ze vlak bij land zijn. Vanaf daar lanceren ze kleinere vliegende drones, die Russische doelen op de Krim aanvallen."

Het voordeel van deze tactiek is dat de drones maar een korte afstand hoeven te vliegen naar hun doel en minder makkelijk kunnen worden onderschept. Het doet denken aan Operatie Spinnenweb, waarmee Oekraïne een groot aantal Russische bommenwerpers vernietigde. In deze video zie je hoe:

Omdat er steeds meer en steeds geavanceerdere drones boven het slagveld vliegen, moet de verdediging tegen drones ook beter. Soms is dat verassend low-tech. "Zoals met oude visnetten. Die zijn effectief tegen kleinere drones, die erin verstrikt raken", zegt Bouwmeester.

Ook wordt volop ingezet op het verstoren van het radiosignaal van drones. Daardoor verliest de bestuurder de controle over de drone. Maar ook daar is weer wat op bedacht: drones met draadjes. "Defensie werkt het liefst met draadjes, want die zijn alleen af te tappen als je het draadje in handen hebt. En dat is heel moeilijk met een drone", zegt Bouwmeester.

De communicatie tussen drone en bestuurder is een kritiek punt. Op korte afstand kan dat met een radioverbinding, of dus met een glasvezelkabel. Maar op lange afstand is die communicatie er meestal niet: drones worden voorgeprogrammeerd op een doel en afgevuurd.

Maar ook dat lijkt nu aan verandering onderhevig. Schrijver: "Er zijn Russische langeafstandsdrones neergestort in Oekraïne met een 4G-modem aan boord, en een simkaart. Daarmee konden ze aanhaken op het Oekraïense telecomnet, en dan heb je internet."

Autonome drones

Ondertussen werken zowel Rusland als Oekraïne toe naar drones die minder of helemaal geen communicatie nodig hebben. Met AI kunnen ze, in ieder geval het laatste stuk van hun vlucht, zelf hun doelwit uitkiezen en aanvallen.

Toch wil onderzoeker Schrijver niet spreken van 'killer-robots'. "Dat impliceert dat er helemaal geen mens meer aan te pas komt, van a tot z. Zo ver zijn we nog niet, het gaat nu alleen om het laatste stuk als de verbinding verstoord wordt. Bovendien kunnen we de effectiviteit daarvan ook nog moeilijk inschatten."

Toch roept het ethische vragen op, zegt Bouwmeester. "Als de mens geen invloed meer heeft op zo'n drone, wanneer houdt hij dan op? En wie is er verantwoordelijk als het misgaat? Ik vind het een heel gevaarlijke ontwikkeling."

Oorlogsvoering blijvend veranderd

Zo ver is het dus nog niet, maar de veranderingen gaan hard en zullen blijvende gevolgen hebben. "Je hebt nu mensen aan de frontlinie, en je hebt mensen die in schuurtjes en bedrijfshallen die drones maken", zegt Schrijver. "En je hebt hele snelle feedback: als iets aan het front niet werk, krijgt zo'n bedrijfje dat gelijk te horen."

Voor Oekraïne lijkt de noodzaak om te innoveren wat groter, omdat het minder soldaten heeft dan Rusland. Zowel Bouwmeester als Schrijver denkt dat Oekraïne innovatiever bezig is dan Rusland. Schrijver: "Maar Oekraïners zeggen zelf ook: in Rusland gaat het ook hard."

RTL Nieuws ging eerder langs bij een Oekraïense fabriek waar drones worden gebouwd. Meer daarover zie je hier: