Groene stroom of machtsvertoon? China bouwt grootste waterkrachtdam ter wereld in Tibet

De nieuwe megadam wordt gebouwd in de Yarlung Zangbo, een van de hoogst gelegen rivieren ter wereld en de langste rivier van Tibet. De steile valleien in de Tibetaanse hooglanden zijn dankzij hun uitzonderlijk hoge stroomgebieden uitermate geschikt voor waterkrachtcentrales. 

Op de plek waar de Motuo-waterkrachtcentrale moet verrijzen maakt de rivier over een afstand van 50 kilometer een indrukwekkende val van 2000 meter. Hierdoor stroomt het water rap naar beneden en kan een aanzienlijke hoeveelheid energie worden opgewekt.

De capaciteit van de nieuwe dam wordt geschat op 300 miljard kilowattuur (kWh) aan elektriciteit per jaar. Ter vergelijking: Nederland verbruikt jaarlijks ongeveer 120 miljard kWh.

De dam bestaat uit een 'cascade' van vijf waterkrachtcentrales die achter elkaar worden gebouwd, en die naar verwachting in 2033 klaar zijn. Het project kost China naar schatting 1,2 biljoen yuan (zo'n 143 miljard euro).

Grote vraag naar energie

Die investering wordt volgens het Chinese staatspersbureau Xinhua niet alleen gedaan om aan de groeiende vraag naar energie te voldoen. Het moet ook bijdragen aan het halen van China's klimaatdoelstellingen. Het land zegt dat het in 2060 CO2-neutraal is.

De Chinese premier Li Qiang omschrijft de nieuwe waterkrachtcentrale als het 'project van de eeuw' en zegt dat alles moet worden gedaan om milieuschade te voorkomen. Onduidelijk is hoeveel lokale Tibetanen moeten wijken voor de bouw.

China heeft wat dat betreft een slechte reputatie, zegt China-correspondent Roland Smid. "Dit project lijkt op de Drieklovendam, wat nu nog de grootste waterkrachtcentrale en dam ter wereld is en die ook in China ligt. Die dam heeft voor ongekende ecologische schade gezorgd en heeft zo'n 1,3 miljoen mensen gedwongen om te verhuizen."

De Drieklovendam (gebouwd van 1995 tot 2006) was zelfs voor Chinese begrippen een controversieel project, vertelt Smid. Het verschil met de nieuwe dam is dat gezien de ligging de gevolgen ditmaal ook in buurlanden India en Bangladesh groot kunnen zijn.

Onderdrukking van Tibet

Smid: "Dat deze landen hun zorgen uiten is begrijpelijk. Ook gezien de negatieve impact van Chinese stuwdammen op de Mekongrivier in buurlanden, die klagen over verminderde visvangst en lagere waterstanden." Hij maakt zich ook zorgen het gebrek aan transparantie in het gebied. "Dit is een van meest afgesloten regio's ter wereld. We kunnen dus ook als journalisten geen onafhankelijk onderzoek doen naar de lokale gevolgen."

Wat ook meespeelt is de systematische onderdrukking van de Tibetanen en hun cultuur. China beschouwt Tibet sinds de inlijving in de jaren vijftig als een 'autonome regio' waar andere landen niets over te zeggen hebben.

"Een frustratie voor veel Tibetanen is dat hun land door China vooral wordt gebruikt als wingewest", zegt sinoloog Casper Wits, verbonden aan de Universiteit Leiden. "Er zijn bijna 200 van dit soort projecten in het uitgestrekte Tibet, waar ook veel grondstoffen en fossiele brandstoffen worden gewonnen. Dit ontwricht gemeenschapen en leidt tot erg veel wrok."

De Yarlung Zangbo stroomt zuidwaarts naar India en Bangladesh, waar de rivier Brahmaputra en Jamuna genoemd wordt. Daar zijn grote zorgen over de waterzekerheid, mocht China het water afknijpen. Het gebied waar de dam wordt gebouwd wordt bovendien regelmatig getroffen door aardbevingen, waardoor opgedamd rivierwater bij een grote aardbeving een 'oncontroleerbare tikkende tijdbom' kan worden voor India en Bangladesh, zegt China-en Tibet-expert Frank Lehberger.

Tibet werd begin dit jaar getroffen door een zeer zware aardbeving met een kracht van 7.1 op de schaal van Richter:

Lehberger: "Een ander schadelijk aspect voor deze twee landen is de rivierecologie. De Chinese dam zal sediment opvangen dat anders stroomafwaarts zou stromen en de landbouwgrond in de Indiase vlakten vruchtbaar houdt."

Of die vrees terecht is, zal moeten blijken. China en India werken samen met BRICS, een club van opkomende economieën die zich willen afzetten tegen het Westen. 

"Ik denk daarom dat China zich nog wel twee keer achter de oren zal krabben om deze waterkrachtcentrale te misbruiken om bepaalde belangen af te dwingen", zegt sinoloog en zakenman Boudewijn Poldermans, verbonden aan zakennetwerk Netherlands China Business Council (NCBC). "Voor China is het vooral belangrijk dat de elektriciteitsvoorziening op orde is. Daarvoor zijn nabijgelegen provincies sterk afhankelijk van Tibet." 

Toch ziet ook Poldermans de risico's. "China heeft wat betreft dit project nog geen verdrag gesloten met India en Bangladesh. Zo'n verdrag zou de zorgen weg kunnen nemen."