Wat Zelensky's ontmoeting met de Slowaakse pro-Russische premier Fico betekent
De Slowaakse premier Robert Fico en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky ontmoeten elkaar vandaag. De bijeenkomst vindt plaats in het westen van Oekraïne, langs de grens met Slowakije. De spanningen tussen de twee landen zijn sinds het aantreden van Fico enorm opgelopen, mede door zijn uitgesproken pro-Russische houding. De uitkomst van de ontmoeting kan belangrijke gevolgen hebben voor de Europese steun aan Oekraïne en de eenheid binnen de EU en NAVO.
Premier Fico staat bekend om zijn uitgesproken pro-Russische standpunten. Sinds zijn terugkeer als premier in 2023 heeft hij alle militaire steun aan Oekraïne stopgezet. Zijn boodschap aan Zelensky was duidelijk: "We sturen geen enkele kogel naar Oekraïne." Tot dan toe had Slowakije 671 miljoen euro aan militaire steun aan Oekraïne geleverd.
Ook deze week bevestigde hij zijn pro-Russische standpunt. Als enige EU-leider was hij aanwezig bij de militaire parade in China. Daar ontmoette hij de Russische president Vladimir Poetin en zei: "Ik ben erg blij dat mijn woorden, dat Oekraïne geen NAVO-lidstaat kan worden, waarheid zijn geworden." Hij riep ook op om relaties tussen Rusland en Slowakije te normaliseren.
Gas als geopolitiek wapen
Een belangrijk motief achter Fico’s koers is energie. Slowakije is sterk afhankelijk van Russisch gas en heeft een leverantieverdrag met Moskou tot 2034. "Fico wil dat koste wat kost beschermen. Slowakije kan niet zonder Russisch gas — zeggen ze zelf", vertelt Jeroen Akkermans, Oost-Europa-correspondent voor RTL Nieuws.
Slowakije haalt zo'n 40 procent van het gas en 75 procent van de olie uit Rusland. Dat gas komt vooral via pijpleidingen door Oekraïne. Zelensky wil juist dat Europese landen hun afhankelijkheid van Rusland verminderen. Toen Oekraïne het contract voor gasdoorvoer eind 2024 niet verlengde, leidde dat tot energieproblemen voor Slowakije én tot nieuwe spanningen.
Fico bestempelde Zelensky openlijk als 'vijand' en dreigde zelfs stroomleveringen aan Oekraïne te beperken en steun aan Oekraïense vluchtelingen terug te schroeven. Deze week sprak hij zijn onvrede uit over Oekraïense aanvallen op Russische energie-infrastructuur: "Het is onaanvaardbaar om op deze manier de infrastructuur aan te vallen die van vitaal belang is voor Slowakije."
Tot op het bot verdeeld
Ondanks zijn felle retoriek tegen Oekraïne, slaat Fico's boodschap maar bij een deel van de bevolking aan. "De verhouding in Slowakije is gelijk verdeeld met een kleine meerderheid die Oekraïne steunt", zegt Slowakije-kenner Abram Muller. Zo verzamelden burgers zelf ruim 5 miljoen euro in voor munitie en raketten voor Oekraïne, nadat Fico wapenleveringen had stopgezet.
Maar een ander deel van de bevolking is huiverig voor steun aan Oekraïne. "Ze zijn als de dood dat Slowakije in de oorlog wordt getrokken", vertelt Akkermans. Fico wijst zijn kiezers vooral op de extra kosten van wapenleveringen aan Oekraïne. "Als populist wint hij het sentiment van mensen die zeggen oorlogsmoe te zijn", zegt Slowakije-expert Muller.
Ook de gasprijs speelt bij sommige kiezers een rol. "Tijdens eerdere gascrises bleek hoe kwetsbaar Slowakije is. Zonder Russische leveringen lag het land stil. Dat trauma bepaalt nog steeds de politieke keuzes", legt Muller uit.
Daarnaast speelt de historische band met Rusland een rol. Muller wijst op het 'panslavisme', 'de gedachte dat alle Slavische volken zich moeten verenigen onder de grote broer Rusland'. Akkermans vult aan dat er op het platteland nostalgie bestaat naar de communistische tijd: "Mensen herinneren zich dat je toen een baan had, een auto kon kopen en je veilig voelde. Dat maakt Fico’s boodschap aantrekkelijk."
Toch ontstaat er steeds meer verzet. Zo was er dit jaar maandenlang protest tegen Fico's pro-Russische koers.
Volgens Muller moet Fico’s felle retoriek vooral worden gezien in de context van binnenlandse politiek. "Op momenten dat Fico in Brussel is, laat hij vaak een ander geluid horen. In Brussel knikt hij gewoon ja, terwijl hij thuis de eurosceptische en pro-Russische retoriek opvoert."
Poetins schakel binnen Europa
Dat Slowakije een relatief klein land is, maakt de ontmoeting niet minder belangrijk. Net zoals Nederland heeft Slowakije ook vetorecht voor bepaalde beslissingen binnen de EU. "Slowakije kan de schakel zijn waarmee Poetin de Europese eenheid kapot kan maken", waarschuwt Akkermans.
Ook Muller benadrukt dat belang: "Als je iemand als Fico in Brussel hebt, kan hij alles blokkeren, zoals zijn collega Orbán van Hongarije dat nu doet. Zonder eenheid wordt Europa wankel — en dat is precies waar Poetin op hoopt."
Voor Nederland is dit dus geen ver-van-mijn-bedshow. Besluiten in Slowakije kunnen sanctiepakketten, wapenleveringen en EU-begrotingssteun aan Oekraïne vertragen of zelfs blokkeren.
Volgens Akkermans moeten we geen grote doorbraken verwachten. "Je kunt niet zeggen: Fico zit in het Poetin-kamp, daar praten we niet mee. Hij is lid van de EU én de NAVO. Dus moet je alles doen om hem te paaien, om hem niet verder van je te vervreemden", zegt Akkermans. Hij stelt dat de ontmoeting voor Zelensky 'een poging is om de deur open te houden'.
Opvallend is dat de ontmoeting in het westen van Oekraïne, langs de grens met Slowakije plaatsvindt. "Dat is symbolisch", zegt Akkermans.
