Schutter op huiveringwekkende foto Tweede Wereldoorlog na ruim 80 jaar geïdentificeerd
Jakobus Onnen – ruim tachtig jaar lang bleef zijn identiteit verborgen. Nu zegt een Duitse historicus erin geslaagd te zijn om de relatief onbeduidende SS-soldaat te identificeren op één van de meest aangrijpende foto's uit de Tweede Wereldoorlog. Op die foto, genaamd 'De laatste jood van Vinnytsja', is een joodse man boven een massagraf te zien, vlak voordat hij met een schot door het hoofd werd geëxecuteerd door Onnen.
Lang werd aangenomen dat de foto op 19 september 1941 was genomen in de Oekraïense provincie Vinnytsja. De foto is een symbool geworden van de Holocaust in Oekraïne. Van de 6 miljoen joden die werden vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog, kwamen er ruim 1,5 miljoen uit Oekraïne.
De identiteit van de schutter bleef al die tijd onbekend, ook al hebben zich in de loop der jaren verschillende mensen gemeld die de schutter zeiden te kennen.
De Duitse historicus Jürgen Matthäus zegt nu 'met 98 of 99 procent zekerheid' de identiteit te hebben vastgesteld. Matthäus heeft zich jarenlang in de zaak vastgebeten en publiceerde erover in het gezagdragende wetenschappelijke tijdschrift 'Zeitschrift für Geschichtswissenschaft' (vertaald: journal voor geschiedenis).
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
In zijn artikel zegt Matthäus ervan uit te gaan dat de foto is genomen op een andere plaats en tijd dan tot nu toe werd aangenomen. Hij zegt over bewijs te beschikken dat aantoont dat de foto twee maanden eerder is genomen, namelijk op 28 juli 1941 en niet in september van datzelfde jaar. Bovendien zou die niet zijn genomen in de Oekraïense provincie Vinnytsja, maar in het noordelijker gelegen Zjytomyr, op zo'n 90 kilometer afstand van de eerder aangenomen locatie.
Door onderzoek in 'stoffige archieven', tips van buitenaf, een gezonde dosis geluk en de hulp van onderzoekscollectief Bellingcat wist Matthäus de locatie naar eigen zeggen precies te bepalen. De foto werd genomen in de buurt van Berdytsjiv. Aan het begin van de 20ste eeuw was 80 procent van de bevolking van deze stad nog joods. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwamen 20.000 tot 30.000 joodse inwoners van de stad om het leven. Bij de bevrijding in 1944 telde Berdytsjiv nog maar vijftien joodse overlevenden.
Matthäus kwam tot zijn conclusie na vergelijking van gebouwen op de achtergrond van de gefotografeerde executie met historische kaarten van Berdytsjiv, andere foto's uit die tijd en satellietbeelden van Google Earth. Daarop zijn volgens hem dezelfde gebouwen te zien.
Gedurende het onderzoek meldde zich een tipgever die dacht dat de SS-schutter weleens een familielid zou kunnen zijn. Hij identificeerde hem als Jakobus Onnen, een leraar uit Tichelwarf, een Duits dorpje op nog geen 5 kilometer afstand van de grens met het Groningse Bad Nieuweschans. Als jonge jongen zou Onnen een liefhebber zijn geweest van reizen, studeren en talen. Hij zou zich al hebben aangesloten bij de nazi's voordat Adolf Hitler in 1933 de macht greep.
De tipgever baseerde de beschuldiging aan het adres van Onnen op brieven die de SS-soldaat tijdens de oorlog verstuurde vanuit het oostfront. Die brieven waren in de jaren 90 vernietigd, maar hij had nog wel foto's van Onnen.
Waarom?
Door middel van een vergelijking van die foto's door kunstmatige intelligentie (AI) zegt Matthäus nagenoeg zeker te kunnen zeggen dat Onnen inderdaad de man is die het dodelijke schot gelost heeft. "Waarom hij dat heeft gedaan, valt moeilijk te zeggen", zegt Matthäus, geciteerd door de Britse krant The Guardian. "Mijn invulling is dat hij hier indruk wilde maken. Al is het niet zo dat deelname aan zulke moordpartijen bonuspunten opleverde binnen het leger."
Matthäus zegt te verwachten dat de joodse man op de foto ook geïdentificeerd zou kunnen worden, als er tenminste nog andere foto's van hem zouden bestaan. De kans daarop is bijzonder klein. De identiteit van de meeste oorlogsslachtoffers uit het oosten is nooit vastgesteld. Ze stierven anoniem, 'precies zoals de nazi's hadden bedoeld', stelt Matthäus vast.
Onnen bleef altijd laag in rang binnen het leger van de nazi's. Hij kwam in 1943 om het leven tijdens de strijd.
De Nederlandse Daniël en zijn vrouw Victoria vonden na het kopen van hun huis een massagraf in hun achtertuin in de voormalig Duitse stad Wrocław.
