Wie krijgt het in Gaza straks voor het zeggen? 'Je moet toch om tafel met Hamas'

Alle nog levende Israëlische gijzelaars zijn gisteren vrijgelaten, net als bijna tweeduizend Palestijnse gevangenen. Daarmee is fase één van het Amerikaanse vredesplan gestart. Maar veel is nog onzeker. "Minstens zo belangrijk zijn nu de volgende fases", zegt Midden-Oostenverslaggever Floor Brands. "En daarover is nog veel onduidelijk."

Grote delen van het Amerikaanse plan zijn namelijk nog niet uitgewerkt. Zo zou een internationale instantie het gebied voorlopig moeten gaan besturen en toezicht houden op een comité dat de dagelijkse gang van zaken in Gaza regelt. Over de invulling van beide groepen weten we nog weinig.

'Recept voor chaos en ellende'

Ook is onduidelijk of Hamas zal ontwapenen, een voorwaarde voor Israëlische terugtrekking. Hamas is nu nog zichtbaar aanwezig in Gaza, mét wapens. De beweging voerde vandaag zelfs publieke executies uit van mensen die werden beschuldigd van samenwerking met Israël. 

"Maar het idee is dat Hamasleden zich vooral laten zien om in Gaza de orde te handhaven", zegt Brands. "Alles ligt in puin, mensen hebben honger en zijn verzwakt: een recept voor chaos en ellende. Trump heeft toestemming gegeven aan Hamas om te handhaven, tot er meer duidelijkheid is over de toekomst."

Want volgens het Amerikaanse plan zou er een internationale veiligheidsmacht in Gaza moeten komen, geleid door Arabische landen, samen met Palestijnse politie. "Turkije heeft vorige week aangegeven daar een rol in te willen spelen, maar veel meer weten we niet", zegt Brands.

Nora Stel, universitair docent Conflictstudies aan de Radboud Universiteit, zegt: "Veel punten uit het plan kunnen waarschijnlijk worden afgedwongen omdat de VS militair en economisch zo machtig is in de regio en ook veel Arabische bondgenoten aan boord lijkt te hebben." 

Dan kan de VS wellicht ook afdwingen dat Hamas niet formeel in een regering komt, oppert Stel. "Maar niet dat Hamas politiek en maatschappelijk helemaal geen rol meer zal spelen in Gaza, bijvoorbeeld informeel." Bovendien leert de geschiedenis dat Hamas zich uiteindelijk ook weer kan herbewapenen. Leden zouden ook een andere beweging kunnen vormen.

'Tóch met Hamas om tafel'

Los van de vraag of alle punten van het Amerikaanse plan bereikt kunnen worden, maken de deskundigen zich ook zorgen over de effectiviteit op de lange termijn. Arabist Maurits Berger van de universiteit Leiden heeft er een hard hoofd in: "Het doet me allemaal erg denken aan Afghanistan. In 2001 is daar de Taliban eruit gebombardeerd en kwam de hele wereld bij elkaar om te bespreken hoe het verder moest. Dat is fout gegaan, omdat er één partij niet bij zat: de Taliban."

Hij wijst erop dat Hamas nu ook niet aan tafel zit. "Voorbeelden in de geschiedenis laten zien: je moet toch om tafel met mensen die je als terroristen hebt aangemerkt. Het kan niet zonder, want dan komen ze weer terug." Hij noemt Noord-Ierland en Zuid-Afrika: "Het Goedevrijdagakkoord is óók met de IRA afgesloten. De apartheid is afgeschaft sámen met de ANC."

En het plan verandert weinig aan de situatie van Gaza van vóór 7 oktober 2023. Berger: "Stel je voor, gezinnen beginnen straks weer met aardbeienteelt in Gaza. Mogen ze die dan exporteren, of worden ze weer gestopt aan de poort? Mogen ze vissen, of worden ze tegengehouden door de Israëlische marine? Als we teruggaan naar de situatie van vóór 2023, schieten we niks op."

"Het beleid dat afgelopen decennia door Israël is ontwikkeld, is verstikkend geweest voor de Palestijnen en moet ook ontmanteld worden, net zoals Hamas. Anders zijn we over paar jaar ook weer terug bij af."

Zelfbeschikking en rekenschap

Universitair docent Nora Stel: "Er wordt weinig gezegd over waar we naartoe werken. Als negentiende punt van de twintig staat er: als Gaza weer opgebouwd is, dan zijn de voorwaarden wellicht aanwezig om een weg in te zetten naar zelfbeschikking en een Palestijnse staat. Er staat dus niet: we gaan het er uiteindelijk over hebben, zelfs niet als die voorwaarden er uiteindelijk zouden zijn. Dat is natuurlijk flinterdun." Al helemaal omdat premier Netanyahu van Israël al eerder heeft gezegd dat een Palestijnse staat er volgens hem niet komt.

Stel: "Na fase één komen de fundamentele vragen, zoals dus over zelfbeschikking van Palestijnen en de aansprakelijkheid voor de genocide die is vastgesteld. Wat in de afgelopen twee jaar gebeurd is, daar moet rekenschap over gegeven worden."

'Werk aan de winkel'

Er wordt in het plan wel gesproken van een rol voor de Palestijnse Autoriteit, het orgaan dat deels de Westelijke Jordaanoever bestuurt. "Maar die partij is helemaal niet populair onder de Palestijnen. Die wordt beschuldigd van corruptie en houdt geen verkiezingen." Bovendien zou die eerst een hervorming moeten ondergaan, staat in het plan.

En dan moet Gaza ook nog eens wederopgebouwd worden. "Trump zegt: dat doen we wel even. Maar als je dat wilt doen op een manier die recht doet aan het internationaal recht en waarmee je een duurzame samenleving opbouwt, dan leert mijn vakgebied dat dat zeker heel erg lastig is", zegt Stel.

Is er dan niets bereikt? Jawel, zegt verslaggever Floor Brands, namelijk 'dat waar door beide kanten het meest naar werd gesnakt: geen bommen meer op Gaza en de terugkeer van de gijzelaars'. Ze noemt het een belangrijke doorbraak. "Maar er is zeker nog werk aan de winkel." 

We maakten een overzicht van de gebeurtenissen in Gaza sinds 7 oktober 2023, de dag waarop de Hamasbeweging haar verwoestende aanval op Israël uitvoerde. Bekijk het hier: