Zo roepen steden massatoerisme een halt toe: 'Kijk vooral naar dagtoerist'

In 2004 had Amsterdam nog een marketingcampagne nodig om het bezoekersaantal op te krikken, maar inmiddels doet de stad er alles aan om het toeristenaantal te verlagen. Het totaal aantal toeristen in Amsterdam lag in 2022 op 20,3 miljoen mensen, tegenover iets minder dan een miljoen inwoners. 

Toeristen komen niet alleen naar Nederland, Nederlanders gaan zelf ook graag de grens over. Onze hoofdstad is dan ook lang niet de enige plek die maatregelen neemt om het toerisme te beheersen, meerdere steden in Europa werken aan het spreiden van drukte.

Massatoerisme wordt door een aantal factoren beïnvloed, zegt Paul Peeters, hoogleraar duurzame transport en toerisme aan de Hogeschool van Breda. Het zijn vaak plekken met (oude) bezienswaardigheden en een goede bereikbaarheid, zoals een luchthaven waar je goedkoop of makkelijk naartoe kan. Maar ook de aanwezigheid van internationaal erfgoed en het aanmeren van cruises spelen een rol. 

"Veel mensen bij elkaar is niet altijd een probleem", zegt Peeters. Dat hangt heel erg van de de plek af. In een voetbalstadium is niet zoveel aan de hand. Het kan volgens Peeters misgaan in een stad als activiteiten met elkaar botsen, dan ontstaat er irritatie bij de inwoners van een stad. 

Massatoerisme als probleem

Bijvoorbeeld omdat er Airbnb's in een woonwijk zijn, als toeristen dan laat terug komen, kan dat voor overlast zorgen bij omwonenden. Maar het gaat ook over winkels die hun aanbod aanpassen op toeristen. Zoals de vele kaas-, bubble tea- en nutella- winkels in Amsterdam. Voor de doorsnee inwoner zijn die niet van toegevoegde waarde.

Door een grote hoeveelheid toeristen moeten voorzieningen in een stad ook worden aangepast, legt Stef Driessen, sector banker Leisure bij ABN Amro uit. "In Amsterdam is er op zaterdagavond veel meer politie nodig, maar ook meer handhavers en reinigingsdiensten."

En dat kost geld. Steden lossen dat deels op door toeristenbelasting te heffen. De toerist indirect laten betalen voor het gebruik van voorzieningen is geen gek idee, zegt Driessen. Door de belasting steeds wat hoger te maken, wordt er soms gedacht dat het kan helpen om het toeristenaantal wat te verlagen én veranderen. 

De gemeente van Barcelona zegt bijvoorbeeld dat de verhoging van de toeristenbelasting te maken heeft met het 'type' toerist dat ze willen aantrekken. Uiteindelijk geeft een kleinere groep die meer te besteden heeft, evenveel uit in hun stad, als een grotere groep toeristen die minder te besteden heeft. Ze streven naar minder toeristen in de stad, zonder dat de lokale ondernemers erop achteruit hoeven te gaan. 

Meer toeristenbelasting heffen

Maar toeristenbelasting is volgens Driessen juist geen oplossing is voor massatoerisme. "Toeristen wijken dan gewoon uit naar gebieden rondom een stad." Ze betalen dan toeristenbelasting aan een andere gemeente en reizen per dag heen en weer. De drukte in een stad neemt daarmee niet af. 

Wat is toeristenbelasting?

Toeristenbelasting betaal je wanneer je verblijft in een stad of gemeente waar je niet woont. Wanneer een stad veel toeristen ontvangt, moet het ook meer kosten maken. Daarom wordt de opbrengst vaak gebruikt om straten schoon te maken en wegen te onderhouden. Maar het mag ook naar iets heel anders gaan, dat kan een gemeente of stad uiteindelijk zelf beslissen. Het bedrag verschilt per gemeente in Nederland en per stad in de wereld. 

Zo heeft Amsterdam de hoogste toeristenbelasting van Europa, namelijk 16,76 euro per nacht. In Barcelona is het binnenkort 3,25 euro per nacht en in België ligt het rond de 7,50 euro per nacht. Het duurste land ter wereld is Bhutan: daar betaal je tussen de 100 en 200 euro per nacht.

Dagjesmensen laten betalen

Hoe kan het dan wél? "Om een stad minder druk te maken, moet je vooral kijken naar dagtoeristen", vertelt Driessen. De verhouding dagtoeristen tegenover verblijftoeristen is scheef. In Amsterdam bijvoorbeeld, kwamen er in 2022 13 miljoen dagtoeristen, tegenover 7,4 miljoen toeristen die ook in de hoofdstad verbleven. 

In Venetië gaan ze daar dit jaar, als eerste ter wereld, mee aan de slag. De Italiaanse stad ontvangt elk jaar zo'n 30 miljoen toeristen, tegenover 50.000 inwoners, en begint dit jaar met het verkopen van entreekaarten aan dagjesmensen.

Omdat het nog een experiment is, hoef je de toegangsprijs van 5 euro alleen te betalen op 29 dagen tussen 25 april en 14 juli. In Sevilla hebben ze eenzelfde soort plan, maar dan specifiek gericht op één van hun toeristische attracties: Plaza de Espana. Om overbelasting te voorkomen, willen ze toeristen geld laten betalen om het plein op te kunnen. 

Of het werkt, daar moeten we in beide gevallen nog even op wachten. Maar Driessen noemt het "heel slim" en denkt dat we daar in Nederland ook naar kunnen kijken. "In Amsterdam kan je zoiets als in Venetië ook doen. Door een gemeentelijke verordening zou je iedereen die in het weekend komt belasting kunnen laten betalen", aldus Driessen. 

Administratief kan het, want in het openbaar vervoer en bij het parkeren kan je technisch eenvoudig hogere prijzen invoeren, omdat de meeste mensen tijdens het reizen digitaal betalen. Inwoners zelf kunnen vervolgens worden uitgezonderd van een belasting of toeslag, omdat zij al heffingen betalen aan de stad waar zij wonen, legt Driessen uit. 

Maar daadwerkelijk controleren hoeveel mensen er binnenkomen is praktisch gezien lastiger in een stad als Amsterdam dan in Venetië of bijvoorbeeld Dubrovnik, zegt Driessen. Die laatste twee steden zijn omringd door water en stadsmuren, waardoor toeristen ook veel aankomen via boten en cruises. 

Cruises en controle

Dubrovnik doet al meerdere jaren moeite om het toeristenaantal enigszins te reguleren. De Kroatische stad werd enorm populair nadat het als decor werd gebruikt voor de Game of Thrones tv-serie. De stad werd vervolgens gewaarschuwd door UNESCO dat ze hun plek op de Werelderfgoedlijst kwijt konden raken, omdat de stad te veel toeristen toeliet, wat ten koste ging van het waarborgen van de oude stad.

Als reactie daarop is Dubrovnik sinds 2018 bezig met het invoeren van maatregelen. Restaurants mogen de kleine steegjes niet meer volledig bezetten met tafels en het aantal straatverkopers is verminderd. Maar vooral: er is een limiet op het aantal toeristen dat tegelijkertijd van een cruiseschip kan komen. Die kwamen constant, in enorme getalen aan. Nu zijn er duidelijke tijden afgesproken wanneer een cruise kan aanmeren. 

En het werkt: want Dubrovnik is weer uit de 'gevarenzone' van de UNESCO werelderfgoedlijst.