Landbouwplan coalitie: toch wéér naar Brussel voor soepeler stikstofregels

Het veranderen van regels - want daar leunt een groot deel van het beleid uit het coalitieakkoord op - is een tijdrovende bezigheid. Zelfs als het alleen gaat om het schrappen van de Nederlandse draai aan Europese regels. De nationale uitwerking van een Europese regel wordt 'kop' genoemd. 

Het schrappen van deze 'koppen' is een van de belangrijkste maatregelen van het kabinet om het stikstofbeleid te versimpelen. "Dat mag", stelt Gerrit van der Veen voorop. Hij is advocaat en professor omgevingsrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vaak gaat de nationale uitwerking van Europese richtlijnen verder dan de richtlijnen zelf. "En je mag die koppen er dus ook weer af halen."

Wet veranderen duurt lang

Dat kan alleen best jaren tijd in beslag nemen, vervolgt Van der Veen. Vaak moet er een wet voor worden veranderd. "Dat begint met een wetsvoorstel van het kabinet, waarna de Raad van State daarover advies geeft. Dat advies moet worden verwerkt", somt Van der Veen op.

Vervolgens moet het voorstel nog door de Tweede en Eerste Kamer worden behandeld en goedgekeurd. "Dat kan soms lang duren, ook omdat de Eerste Kamer zich de laatste jaren lang druk kan maken", vertelt hij. 

Het schrappen van eigen strengere regels kan zonder dat de Europese Commissie daar wat over te zeggen heeft. "Tenzij je toch in strijd komt met Europees recht", aldus Van der Veen. "Maar dan heb je ook wel een probleem."

Dat probleem zou best kunnen ontstaan, blijkt als we de plannen voorleggen aan Jan Willem Erisman. Hij is voorzitter van de Wetenschappelijke Klimaatraad en hoogleraar Milieu en Duurzaamheid. 

Te optimistisch

"Er wordt ingezet op het aanpassen van de Europese regels. Ik ben bang dat dat te optimistisch is", aldus Erisman. Hij denkt dat er de komende jaren geen verandering komt. "Dus blijf je met het stikstof- en mestprobleem zitten."

Daar moet het kabinet dan zelf mee aan de slag. "Daar staat maar weinig over in het akkoord", stelt Erisman. Wat er wel in de plannen staat: opnieuw een uitzondering op het mestbeleid vragen, derogatie genaamd.

Nederland heeft al sinds 2006 een uitzonderingspositie, waar met ingang van 2026 een eind aan komt. Dit omdat de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater en de natuur in het gedrang is. De formerende partijen menen hier een oplossing voor te hebben gevonden: opnieuw kijken wat kwetsbare natuur is. 

Op dit moment is het hele land aangemerkt als kwetsbaar. "Als er gebieden zijn waar de kwaliteit op orde is, hoef je die niet als kwetsbaar te melden. En kun je hierbij een uitzondering op de regels krijgen", legt Erisman de denkwijze uit. 

Gaat lang duren

In dat geval zou ook de hoeveelheid stikstof die maximaal in mest mag zitten geschrapt kunnen worden voor bepaalde gebieden, is een ander plan uit het coalitieakkoord. Erisman denkt niet dat dit op goedkeuring kan rekenen in Brussel. "Als de Europese Commissie hier al in meegaat dan zullen ze vragen om de komende jaren de metingen te laten zien, waardoor er veel tijd overheen gaat."

Een andere oplossing is om opnieuw te kijken welke natuurgebieden nu eigenlijk gevoelig zijn voor stikstof. Met als achterliggende gedachte: misschien zijn sommige gebieden helemaal niet zo kwetsbaar voor stikstof als gedacht en dan kan het beleid minder streng. "Alle onderzoeken tot nu toe zeggen: 80 procent van de natuurgebieden zijn stikstofgevoelig. Ik vraag me af of er een andere uitkomst komt als je opnieuw gaat meten", zegt Erisman. 

Een andere oplossing uit het akkoord is het verkleinen van bufferstroken rondom kwetsbare natuur. Juridisch kan dit wel, verwacht Erisman. Het is namelijk Nederlands beleid, om een Europees doel te halen. "Dat kun je dus veranderen. Maar het doel blijft. Dat moet je dan op een andere manier halen."

De partijen willen ook proberen om de beschermde status van kleine natuurgebieden te halen. Alleen grote natuurgebieden zoals de Veluwe of de Weerribben zouden dan nog beschermd worden. Rondom kleine gebieden, 'snippernatuur' gedoopt in het akkoord, gelden dan minder strenge regels voor woning- en landbouw.

Brussel: heilloze weg

"Dat levert meer ruimte op", begrijpt Erisman het plan wel. "Maar daarvoor moet je ook weer naar Brussel." En, het wordt saai, maar dat gaat niet werken. "Jan-Peter Balkenende is hiervoor al naar Brussel geweest. En alle premiers na hem."

De gang naar Brussel is ook volgens ervaringsexpert Piet Adema - demissionair minister van Landbouw - een heilloze. "Ik kreeg een beetje een déjà-vu toen ik het las", reageert hij op de plannen. "Daar heb ik over gepraat. Daar ben ik voor naar Brussel geweest", somt Adema zijn gedachten bij het lezen op. 

"En hey, daar ben ik ook voor naar Brussel geweest. Hey, daar heb ik ook met de commissaris contact over gehad", vervolgt hij. "Er stond voor mij niets nieuws in om te moeten regelen in Brussel. En op dit moment kan dat niet geregeld worden", besluit hij. 

Dat het buigen van de regels speerpunt van het beleid is van het nieuwe kabinet vindt Erisman 'zorgelijk'. Ook voor de boeren zelf. "Ze schrijven dat er meer ruimte voor de boeren komt. Maar na een half jaar gaat blijken dat dit allemaal niet kan. En dan moeten er toch maatregelen worden genomen door de boeren zelf."

Hij is wel positief over de inzet op een emissiebeleid voor klimaat, water en natuurdoelen. "De boer wordt dan vrij gelaten om met eigen kennis en kunde de doelen te halen."