Zonder schipper naar de Wadden: experiment met onbemand varen

Nu staat nog in het Binnenvaartpolitiereglement (BPR) dat een schipper tijdens de vaart aan boord moet zijn. Die eis wordt dus geschrapt. Daarna kunnen rederijen ontheffing aanvragen voor experimenten op bijvoorbeeld de Rijn of de Maas.

De schepen zijn uitgerust met verschillende sensoren en met trackpilots. Rudy Negenborn, onderzoeker transporttechnologie en autonome schepen aan de TU Delft, legt uit hoe dat werkt. Met een trackpilot kan een schip een vooraf ingestelde vaarlijn aanhouden.

"Trackpilot is een soort combinatie van cruise control en lane assist bij moderne auto's. Schepen geven een gps-positie af. Een computersysteem monitort continu de positie van het schip en kan het roer aansturen zodat het schip naar vooraf bepaalde locaties vaart."

Algoritmes bepalen of de koers van het schip bijgesteld moet worden. "Steeds meer schepen zijn nu al met die trackpilots uitgerust. De rol van de schipper verandert daardoor. Hij of zij hoeft geen koers meer te houden, maar is nog wel aan boord. Hij krijgt bijvoorbeeld een seintje van een sensor of camera: er is een obstakel in de buurt. Dan kan hij de koers aanpassen of langzamer gaan varen."

De autopilots en algoritmes worden steeds beter, zegt Negenhorn. Je kunt een schip ook zonder schipper laten varen. 

"Een operator kan vanaf de kant verschillende schepen besturen. Als er geen bemanning aan boord is, kun je schepen compleet anders ontwerpen. Er is geen stuurhut meer nodig en arboregels voor veiligheid en welzijn van bemanning aan boord zijn niet meer nodig."

Op drukke plekken varen nog niet mogelijk

Zo ver is het nog niet. De technologie is nog in ontwikkeling. Zo hebben kleine schepen, bijvoorbeeld pleziervaartuigen, nog geen AIS-systeem aan boord. 

Met dit automatisch identificatiesysteem kunnen schepen elkaars locatie en snelheid zien. In drukke omgevingen met veel pleziervaart of in de buurt van drukke havens en sluizen is onbemand varen volgens Negenborn dan ook nog niet mogelijk.

"Maar op trajecten waar het rustiger is, kan het wel. Al blijf je voor het aanleggen in de haven mensen nodig houden. Je zou dan met personeel kunnen werken dat vlakbij de kust aan boord komt, zoals een loods nu ook last minute aan boord gaat."

Binnen nu en drie jaar moet er een zelfvarende onderzoeksboot naar de Wadden en terug varen. Het gaat om een project van het Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahr. Of de boot in de Nederlandse wateren of in de Duitse gaat varen is nog onduidelijk. Bij het project, gesteund door de Nederlandse en Duitse overheid, is onder meer de bekende Nederlandse rederij Doeksen betrokken die nu boten van Harlingen naar Terschelling laat varen.

Groot schip manoeuvreert anders

"Ik verwacht niet dat we al snel een zelfvarende ferry met passagiers op de Waddenzee hebben", zegt Negenborn. 

"Er is een groot verschil tussen een kleine onderzoeksboot en een grote ferry. Je kunt de sensoren en algoritmes niet in één keer over zetten. Een groot schip heeft een andere dynamiek. Het manoeuvreert anders en het duurt langer voordat het schip stilligt."

Veiligheid is essentieel, zegt hij. "Kunnen die schepen bijvoorbeeld ook kleine objecten detecteren? En als een schip last minute moet uitwijken, kan een algoritme de juiste route dan goed voorspellen en rekeninghouden met de bewegingen van het kleine object?"

Regels volgen niet altijd ideaal

Een van de problemen: je kunt alle regels voorprogrammeren in de computer van een schip. Maar de regels exact volgen is niet altijd ideaal in het verkeer. Soms laten schippers elkaar voor, zoals je ook op de weg doet. "Het is nu nog lastig voor een computersysteem om hier flexibel mee om te gaan, zeker in interactie met mens-gestuurde schepen", zegt Negenborn.

In Nederland staat onbemand varen nog in de kinderschoenen. Onze zuiderburen zijn er al verder mee. Seafar heeft in België verschillende schepen varen die op afstand worden aangestuurd vanuit een controlecentrum in Antwerpen.

In 2020 liet Seafar voor het eerst een op afstand bestuurde tanker van de Kempen naar Brussel varen. Inmiddels worden meerdere schepen op afstand bestuurd. In mei kreeg het bedrijf toestemming om met vijftien schepen op de Westerschelde te gaan varen en later dit jaar start ook een proef van Seafar op de Rijn tussen Gorinchem en Bonn.

Minder personeel nodig

"Alle schepen hebben nog wel bemanning. Maar er is minder personeel nodig dan voorheen. Op het kantoor in Antwerpen zien ze camerabeelden. De brug van de schepen is grotendeels nagebouwd op kantoor",' legt onderzoekster Carmen Kooij, die onderzoek doet naar zelfvarende schepen, uit.

Kooij, die maritieme techniek studeerde en nu bij hogeschool NHL Stenden werkt, vraagt zich wel af of schepen, los van regelgeving, wel compleet zonder personeel kunnen varen. 

Computer minder creatief dan mens

"De bemanning is er niet alleen om te sturen. Je hebt ook personeel nodig om onderhoud te doen. De dieselmotoren, hebben vaak veel aandacht nodig. En een schip aan de kade leggen, is ook iets wat je moeilijk kan automatiseren. Een computer is ook bij onverwachte zaken minder creatief dan een werknemer. Het is dus lastig om de bemanning van boord te halen."