Hoe brexit ondernemers blijft teisteren: 'Niemand zit hier op te wachten'
Een kleine vier jaar nadat de brexit van kracht werd, hebben ondernemers in het VK en de EU nog altijd te maken met stroperige grenscontroles, hogere kosten en veel onduidelijkheid over nieuwe regels. Dit leidt tot een daling van de onderlinge handel, wat aan beide kanten pijn doet. "Het blijft gek dat men dit gedaan heeft."
Deze week werd nog eens pijnlijk duidelijk hoe de onderlinge handel is teruggelopen. De Britse voedselexport naar de EU is sinds de brexit met bijna 3 miljard Britse pond gedaald, blijkt uit onderzoek van handelsdenktank CITP. In de drie jaren na het einde van de brexit-overgangsperiode (januari 2021) daalde die export gemiddeld ruim 16 procent, vergeleken met de voorgaande periode van drie jaar.
Export hapert
Ook de Nederlandse goederenexport naar het VK is sinds de brexit achtergebleven. Vooral de door- en wederuitvoer van mobiele apparaten zoals telefoon, modems en routers, en medische instrumenten en apparaten hapert.
De export ligt nog altijd 3 procent onder het niveau van voor de Britse uittreding, ondanks de hoge inflatie van de laatste jaren, bleek dit najaar uit CBS-cijfers. De wederuitvoer naar alle andere landen is juist met 83 procent gestegen.
Door brexit zijn de Britten niet langer onderdeel van de Europese interne markt. Daarmee zijn de grenscontroles op handelsgoederen terug van weggeweest en hebben sectoren te maken met specifieke nieuwe regels. Dit belemmert de handel behoorlijk, met name die van versproducten zoals fruit, groeten, bloemen en bloembollen.
Nederlandse transporteurs zijn daarvan de dupe. Zij worden aan de grens staande gehouden door de douane voor fysieke controles. Chauffeurs moeten hun sleutels inleveren en staan vervolgens uren te wachten, zonder enige voorzieningen.
'36 uur wachten'
Zulke controles kosten geld en leveren ook geregeld schade op, zegt Marina Allewijn van Transport- en Logistiek Nederland (TLN). "Ook bloemen en planten zijn verse producten die kunnen bederven. Er zijn voorbeelden van chauffeurs die 36 uur moeten wachten."
De bloemen- en plantenexport vanuit Nederland naar het VK daalt al twee jaar op rij. Vorig jaar verkocht de sector voor 6,8 miljard euro aan snijbloemen en planten. Die goederen werden voor de brexit alleen aan de Nederlandse kant gecontroleerd, tegenwoordig ook aan Britse zijde.
"De controles zullen niet verdwijnen, dus wij zeggen: maak het zo snel mogelijk werkbaar", zegt Allewijn. "Zorg voor betere informatievoorziening. Transporteurs kunnen zich hier nu niet op voorbereiden in hun planning, omdat het vooralsnog om steekproeven gaat. Het gevolg: je haalt bij een onverwachte controle ook het volgende transport niet. Een drama."
Om de import naar het VK gemakkelijker te maken, heeft de Britse overheid het zogeheten Border Target Operating Model (BTOM) opgesteld. Dit zijn importeisen die gelden voor plantaardige producten, dierlijke producten en levensmiddelen. De bedoeling is dat die BTOM-eisen straks aan de grens worden gecontroleerd, met name bij producten met een hoger risico op bederf, zoals vlees en vis.
Uitstel nieuwe regels
Alleen de invoering is al meerdere keren uitgesteld. Dit vanwege hogere import- en exportprijzen die - zo wordt gevreesd - worden doorberekend aan de consument. Het VK is namelijk sterk afhankelijk van verse, bederfelijke fruit en groenten uit de EU.
Een andere reden voor de vertraging is dat de Britten hun grenscontroles nog niet op orde hebben voor alle sectoren, zo blijkt uit problemen bij bijvoorbeeld controles op sierteeltproducten. De laatste stand van zaken is dat de nieuwe BTOM-regels per 1 juli 2025 ingaan, al lijkt ook dat onzeker.
Hogere prijzen dreigen
"Zodra je controles gaat opleggen, krijg je hogere prijzen", zegt Matthijs Montsma van branchevereniging GroentenFruit Huis. Dit gaat voor Nederland met name problemen opleveren voor kasgroenten, zoals tomaten, paprika's en aubergines, verwacht hij. Producten die normaal gesproken binnen een dag na de oogst in de winkel liggen.
Maar dat zal straks heel moeilijk worden, zegt Montsma. "Je moet je hele logistiek aanpassen. Wat minder efficiënt is en hogere kosten met zich meebrengt. Dat zal veel impact hebben. Het blijft daarom gek dat men dit besloten heeft, want ook Britse importeurs willen dit niet. Aan beide kanten zit niemand hier op te wachten."
De nieuwe Britse Labour-regering, aangetreden in juli, zegt de banden met de EU te willen aanhalen. Hoewel het terugdraaien van brexit geen optie is, zei de nieuwe Britse handelsminister Jonathan Reynolds deze zomer dat hij streeft naar een 'nauwere, meer volwassen relatie met onze vrienden in de EU'.
Versoepeling?
De vraag blijft hoe de onderlinge handel straks daadwerkelijk kan worden versoepeld. Een van de kansen daartoe is het uitwisselen van data van handelsgoederen, zegt Marco Forgione, directeur van het Britse Institute for Export dat ondernemers adviseert en douaneregels doceert. "Digitalisatie is een geweldige kans om fysieke controles aan de grens te voorkomen. Als we het eens worden over het delen van data, zal dat de problemen verlichten."
Daar wordt door ondernemers reikhalzend naar uitgekeken. Begin dit jaar bleek dat Britse voedingsbedrijven op dat moment al 170 miljoen Britse pond aan extra exportkosten hadden betaald voor het naar de EU sturen van hun producten.
Enkele jaren geleden was er door de brexit een groot tekort aan kerstkalkoenen, ontdekte correspondent Anne Saenen.