Kabinet houdt deur voor nieuwe gaswinning Waddenzee op een kier

Dat heeft minister Sophie Hermans (Klimaat en Groene Groei) zojuist bekend gemaakt. Het kabinet moest voor 1 januari een besluit nemen van de hoogste bestuursrechter van ons land, de Raad van State. Die was ingeschakeld door de NAM, die al sinds 2019 wil gaan boren bij Ternaard. 

Toch komt er voorlopig nog geen duidelijkheid over dat project. Het kabinet heeft weliswaar de 'intentie' om gaswinning te voorkomen, maar neemt toch meer tijd om met de NAM te zoeken naar een oplossing, schrijft Hermans aan de Tweede Kamer. 

De NAM is namelijk al eigenaar van het gas dat bij Ternaard gewonnen zou worden. Daar moet dus een afspraak over gemaakt worden, 'binnen de juridische kaders en met de bereidheid van de NAM en aandeelhouders', meldt Hermans. 

1. Waar gaat het om?

Het gaat behalve het nieuwe project bij het Friese Ternaard ook om het verlengen van de gaswinning bij Warffum. Dat ligt in de Groningse gemeente Het Hogeland. Daar wint de NAM al sinds 1976 gas, maar de vergunning liep dit jaar af. Het kabinet heeft besloten dat deze tot 2032 door mag gaan. 

Dit gasveld is een van de grootste van de kleine gasvelden. Kleine gasvelden in vergelijking met het Groningenveld welteverstaan. 

2. Gaswinning in Groningen? Die is toch gestopt?

Jarenlang, van 1963 tot 2023, werd er voor honderden miljarden euro's aan gas gewonnen in het Groningenveld. De winning veroorzaakte aardbevingen, met grote schade aan huizen en andere gebouwen in het gebied tot gevolg. 

Vanwege deze problemen is de gaswinning uit dit veld - het grootste van Europa - gestopt. Hierdoor is Nederland een stuk afhankelijker geworden van gas uit het buitenland, voornamelijk LNG. Of gas uit kleine velden, op land of zee. Om winning uit die kleine velden gaat het. 

3. Waarom wil de NAM dit?

De gaswinning uit de kleine velden is volgens het kabinet nodig omdat er nog niet genoeg duurzame energie wordt opgewekt om het aardgasverbruik van huishoudens en bedrijven te vervangen. Als de zon niet schijnt of als het niet waait, zijn gasgestookte elektriciteitscentrales de belangrijkste backup. Op termijn moeten kerncentrales deze rol overnemen, maar dat gaat nog zeker jaren duren. 

Reactie NAM:

"De NAM herkent het maatschappelijke en politieke sentiment rond de vergunningverlening van het Ternaard-project, zoals de minister dit heeft verwoord. 

Hoewel wij van mening zijn dat de vergunningsaanvraag voldoet aan de wettelijke kaders, hebben we afgesproken om hierover, in de bredere context van de andere zaken die spelen tussen de overheid en de NAM in gesprek te gaan." 

De NAM ziet ook een prominente rol voor kleine gasvelden, zoals Ternaard. Het bedrijf deed in 1991 al een proefboring en wil nu graag daadwerkelijk gas gaan winnen. De NAM wijst erop dat het al dertig jaar actief is in de omgeving. 

4. Om hoeveel velden gaat het?

Er zijn in ons land voor zover bekend 507 gasvelden, staat in het jaarverslag 2023 'Delfstoffen en aardwarmte in Nederland' van het ministerie van Klimaat en Groene Groei. Uit 210 velden wordt momenteel gas gewonnen, op 144 plekken is de winning definitief gestaakt. 

Er zijn 118 velden waar de gaswinning nog zou kunnen beginnen. Naar verwachting gebeurt dit in de komende 5 jaar op 32 van deze locaties. Van de andere 86 velden is het onzeker of dat (ooit) gaat gebeuren. 

5. En hoeveel gas?

De hamvraag is natuurlijk hoeveel gas er nog in die velden (of ze nu al in gebruik zijn of niet) zit. In de kleine velden zit nog 64 miljard kubieke meter aan gasreserves, waarvan ruim de helft op zee. 

Ter vergelijking: in totaal is er zo'n 2300 miljard kubieke meter uit het Groningenveld gepompt. In 2023 verbruikten Nederlandse bedrijven en huishoudens ongeveer 30 miljard kubieke meter aardgas, volgens het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Het gasveld bij Ternaard is naar verwachting goed voor tussen de 1 en 7,6 miljard kubieke meter gas, blijkt uit de aanvraag om gas te winnen van de NAM. 

Bij Warffum, waar dus al gas gewonnen wordt, gaat het om een veel kleinere hoeveelheid. Van de 10,3 miljard kubieke meter die er onder de huidige vergunning gewonnen mag worden, is al 8,7 miljard opgepompt. 

6. Wat is erop tegen?

Het winnen van gas stuit op meerdere bezwaren in het noorden. Niet in de laatste plaats vanwege de schade die de gaswinning uit het Groningenveld heeft veroorzaakt in een groot deel van de provincie Groningen. 

De winning in Warffum vindt op een steenworp afstand plaats van die uit het inmiddels gesloten grote gasveld. De bewoners hebben zelf ervaren of van dichtbij meegekregen wat gaswinning kan veroorzaken. Ze zijn murw, vertelt Erik de Graaf van bewonersvereniging Warffum Alert. 

Behalve schade (en de trage afhandeling ervan) aan huizen van bewoners, speelt er nog iets. Natuurbeschermers zijn bang dat de gaswinning bij Ternaard voor een daling van de bodem van de Waddenzee zorgt. "Dat wil je niet", vertelt Frank Petersen van de Waddenvereniging. 

Gaswinning veroorzaakt niet alleen bodemdaling, vreest de belangenorganisatie, maar ook vervuiling van de beschermde natuur. De Waddenzee staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Die VN-organisatie zal een procedure starten om die status in te trekken als er geboord mag worden, verwacht Peters. 

7. Is het veilig?

Nee, bij Ternaard niet. Dat antwoord komt niet van zomaar een instantie, maar het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). Deze onafhankelijke overheidsinstantie adviseert en controleert de (veiligheid van) mijnbouw in Nederland. "Doe het niet", is de samenvatting van een advies dat het SodM halverwege november gaf aan de Tweede Kamer tijdens een hoorzitting over de kwestie. 

Als belangrijkste reden geeft de instantie dat niet zeker is dat de bodemdaling door de gaswinning op natuurlijke wijze hersteld kan worden. Weliswaar mag de bodem best iets dalen, maar daar zit een grens aan. En de enige manier om zeker te weten dat die grens niet overschreden wordt, is 'het niet winnen van gas'. 

8. Hoe gaat het verder?

In Warffum gaat de winning gewoon verder. En in Ternaard voorlopg niet. Hermans neemt - ondanks de uitspraak van de Raad van State - een half jaar de tijd om met de NAM een oplossing te zoeken. Het kabinet wil 'duidelijke afspraken' maken met de energiesector over het 'stap voor stap afbouwen' van gaswinning uit kleine velden. 

Daarbij gaat het niet alleen over regels en het tempo waarin de winning omlaag moet. Maar, en dat speelt ook nog rondom de afhandeling van de bevingsschade, het gaat ook over geld. Of, zoals Hermans dat verwoordt: "Een eerlijke verdeling van de opbrengsten."

Hieronder leggen we je uit hoe aardbevingen kunnen ontstaan bij het winnen van gas.