Gas met een waarde van 3,6 miljard euro: waarom Shell in het geheim ruziet met de staat
Sinds december wordt er achter gesloten deuren gepiekerd over het prijskaartje van het dichtdraaien van de Groningse gaskraan. Oliereuzen ExxonMobil en Shell willen geld zien van de staat voor het gas dat ze niet meer mogen winnen. De partijen komen er onderling niet uit, en de hoop is nu gevestigd op een arbitragezaak. Daarin staan miljarden op het spel.
Een arbitragezaak is een manier om buiten de rechtspraak om toch een onafhankelijke partij naar een conflict te laten kijken. Het wordt vaak gebruikt om meningsverschillen tussen bedrijven en de overheid uit te vechten.
Na jaren van vruchteloos onderhandelen is dit het laatste redmiddel volgens Shell en ExxonMobil. De twee bedrijven sloten in 2018 een deal met de staat over het beëindigen van de gaswinning in Groningen.
Deal over gas dat blijft zitten
Een van de belangrijkste zaken waar de bedrijven en Eric Wiebes, toenmalig minister van Economische Zaken en Klimaat, hun handtekening onder zetten was dat de NAM af zou zien van de winning van 450 miljard kuub aan Gronings aardgas.
Stel dat je dit gas vandaag op de gasmarkt zou verkopen, levert dat ongeveer 112 miljard euro op. In ruil hiervoor bedongen de oliebedrijven onder meer dat de verantwoordelijkheid voor de winning (en de eventuele gevolgen hiervan) van de NAM verschoof naar de staat.
Het akkoord werd gesloten om verdere bevingsschade in het winningsgebied te voorkomen. In 2019 besloot het kabinet de gaskraan nog eerder dicht te draaien. In plaats van in 2030 al in 2022. En dat scheelt nogal wat gas.
Serieus geld
De oliereuzen willen hiervoor gecompenseerd worden. Het gaat om serieus geld. Doordat de gaskraan sneller dichtging kon er nog minder gas gewonnen worden. Maar liefst 15 miljard kuub minder, vernam RTL Z van bronnen. Het ministerie en Shell willen dit aantal bevestigen noch ontkennen. "Wij reageren niet op vragen tijdens lopende procedures", laat een woordvoerder van het ministerie weten.
Het is in ieder geval wel de moeite om er ruzie over te maken: de dagwaarde van die 15 miljard kuub is 3,6 miljard euro. Dat is gebaseerd op de huidige gasprijs op de ICE Endex, het meest gebruikte handelsplatform voor gas in Europa.
Daarvan is, na belasting en afdrachten, 27 procent voor de NAM, wat neerkomt op 972 mln euro. Dat is 486 miljoen euro per bedrijf, die allebei voor de helft eigenaar zijn van de NAM. Uiteraard moeten de kosten voor de winning nog wel van dat bedrag afgetrokken worden.
Ondergrondse opslag
Er zijn nog meer meningsverschillen tussen de energiereuzen en de staat. Bijvoorbeeld wat de bedrijven nog krijgen voor het gas dat in ondergrondse opslagen zit bij Grijpskerk en Norg.
Ook is er nog onenigheid over wie er opdraait voor eventuele verliezen bij gashandelsbedrijf GasTerra. De twee bedrijven bezitten ieder een kwart van dit bedrijf. Dochterbedrijf NAM heeft nog een bedrag van 5,6 miljard euro aan leningen tegoed van GasTerra, volgens het meest recente jaarverslag van het gasbedrijf.
Acht twistpunten
In totaal zijn er acht twistpunten waar achter gesloten deuren over besloten zal worden in de arbitragezaak die de twee oliebedrijven begin december zijn gestart tegen de staat. Dat blijkt uit de brief van Shell en ExxonMobil aan demissionair staatssecretaris Hans Vijlbrief (Mijnbouw) die eerder deze week openbaar werd gemaakt.
De stap naar een arbitragezaak wordt vaker gezet bij dit soort zakelijke conflicten die publicitair gevoelig liggen. Omdat de zaak niet via de normale rechtspraak gaat, hoeft de uitkomst ervan niet openbaar gemaakt te worden.
Vijlbrief fel tegen
Dat is tegen het zere been van Tweede Kamerleden Julian Bushoff (GroenLinks-PvdA) en Sandra Beckerman (SP). Zij willen onder meer van Vijlbrief weten waarom de zaak niet via het normale recht geregeld wordt. En of hij nog iets van plan is als de arbitragezaak verloren wordt. Shell heeft toegezegd dat de uitspraak van de zaak bindend is.
In een debat in juni 2023 over het rapport van de parlementaire enquête naar de gaswinning liet Vijlbrief duidelijk merken hoe hij op een dergelijke claim zou reageren. "Dan houden ook de gesprekken met de staat op."
De commissie zelf ging in haar rapport nog een stap verder over de claim van de energiebedrijven. "Stuitend", noemt de commissie onder leiding van Tom van der Lee (GroenLink-PvdA) de claim van de oliebedrijven.
Sneller dan via de rechter
Een voordeel van arbitrage is dat deze doorgaans korter is dan via de - overbelaste - rechtspraak. Verder hebben de ruziënde partijen grote invloed op hoe de zaak precies gevoerd wordt, zolang ze het daar samen maar over eens zijn.
Wat de spelregels bij deze zaak precies zijn, is onduidelijk. Daar wil geen van de partijen iets over kwijt. Het Nederlands Arbitrage Instituut (NAI) wil geen vragen over de zaak beantwoorden.
In algemene termen legt een expert van de instelling wel uit hoe arbitragezaken ongeveer in hun werk gaan. Bijvoorbeeld dat iedere partij vaak één arbiter voordraagt, waarna deze twee een voorzitter kiezen. En dat de doorlooptijd gemiddeld negen maanden is, maar soms ook veel langer.
Ook gesteggel over bonnetjes
Dat blijkt wel, want de NAM heeft al in 2022 twee arbitragezaken tegen de staat aangespannen. Die gaan over de bonnetjes die de staat aan het bedrijf doorstuurt voor het herstel van de schade in Groningen en het verstevigen van huizen. Een van de grieven van de NAM die reden zijn voor deze zaken is dat de bedragen die worden gedeclareerd niet goed genoeg onderbouwd zouden zijn.
Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat houdt er rekening mee dat het in deze zaken de portemonnee moet trekken. De twee zaken zijn opgenomen in de overzichten met tegenvallers van meer dan 500 miljoen euro die zijn opgevraagd door voormalig informateur Ronald Plasterk.