Drinkwatercrisis dreigt: 7 op de 10 waterbedrijven hebben niet genoeg reserve

Er zijn tien drinkwaterbedrijven in ons land, en meer dan de helft daarvan balanceert op het randje van hun reserves. Bedrijven moeten 10 procent van de vraag van hun klanten aan reserve achter de hand hebben. Zeven bedrijven halen deze grens niet, blijkt uit een rondgang van RTL Nieuws. 

En dat heeft grote gevolgen, ook al zou je dat in deze natte periode misschien niet meteen denken. In de regio Den Haag komen nieuwbouwplannen in het gedrang. In Brabant wordt rekening gehouden met storingen waardoor op sommige plekken tijdelijk geen drinkwater uit de kraan komt. En bedrijven die zich in Groningen willen vestigen, krijgen nee te horen als ze een drinkwateraansluiting willen. 

In hun zoektocht naar nieuwe bronnen of uitbreidingsmogelijkheden stuiten drinkwaterbedrijven op lange vergunningstrajecten. De vergunningen moeten worden afgegeven door provincies, die daarbij ook andere belangen afwegen. Zoals die van boeren. 

Natuurbelang speelt mee

Ook het belang van de natuur speelt mee. Zoals in Overijssel. Daar wordt een plan van Vitens, de grootste drinkwaterleverancier van het land, om een nieuwe winningslocatie te openen, bij de rechter aangevochten door Mobilisation for the Environment (MOB). Dat is een organisatie die vooral bekend is van de rechtszaken tegen de overheid over stikstofbeleid. 

De drinkwaterbedrijven waarschuwen al een tijd voor mogelijke tekorten. Brancheorganisatie Vewin stelde in 2022 al vast dat de vraag het aanbod overtreft of dat dit gaat gebeuren. Zeker in droge zomers. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en de Raad voor leefomgeving en infrastructuur (Rli) onderstreepten het probleem nog eens met twee rapporten in de lente van 2023.

Eind vorig jaar volgde nog een strenge waarschuwing van de ILT. Provincies moeten meer regie nemen, adviseert de toezichthouder met klem. En wat meer haast maken met het afgeven van de vergunningen. 

De stress bij de drinkwaterbedrijven wordt veroorzaakt door twee ontwikkelingen. De steeds drogere zomers, met daarin juist pieken in het watergebruik. En de verwachte bevolkingsgroei de komende jaren. 

Droogte veroorzaakt piek

In 2018 ging het al bijna mis. De lange periode van droogte zorgde voor een grote piek in het waterverbruik. Gemiddeld werd in juli van dat jaar bijna 20 procent meer water per dag gebruikt dan het gemiddelde verbruik per dag in dat jaar, blijkt uit een rapport van brancheorganisatie Vewin.  

Om hierop voorbereid te zijn, willen drinkwaterbedrijven hun productiecapaciteit uitbreiden. "De kans neemt toe dat we in een heel droge zomer door onze reserves heen raken", vertelt Arie Spruit van Dunea, dat onder meer in Den Haag drinkwater levert. "En dat is exact wat je wilt voorkomen."

Leveringsplicht

Goed om te weten is dat drinkwaterbedrijven een leveringsplicht hebben. De kraan dichtdraaien of een nieuwbouwwoning weigeren aan te sluiten mag dus niet. Daarom zijn er door het hele land uitbreidingsplannen. 

Het uitvoeren daarvan gaat alleen veel te traag naar de zin van de sector. Bij Dunea bijvoorbeeld. Dat bedrijf zuivert rivierwater uit de Maas in de duinen bij Scheveningen. Dat is Natura 2000-gebied. Om daar extra water te winnen moet aan heel strenge regels voldaan worden. Dat traject gaat erg traag. 

"We werken uiteraard niet in de zes maanden van het broedseizoen. Dus onze planning luistert nauw. Als de vergunning te laat komt, kunnen we een jaar of meer vertraging oplopen", zegt Spruit. "Die tijd hebben we niet."

Bij Vitens, het grootste waterbedrijf van ons land, wordt die problematiek herkend. "Er is echt op korte termijn actie nodig om de leveringszekerheid te garanderen", laat woordvoerder Rik Dogger weten. 

"De vanzelfsprekendheid dat er water uit de kraan komt is er niet meer", waarschuwt hij. "Wij zien nu al dat het op piekmomenten heel spannend is of wij de vraag aan kunnen. Die situatie wordt steeds nijpender." Het bedrijf verwacht dat de vraag naar water de komende jaren alleen maar zal groeien, door onder meer 'klimaatverandering, bevolkingsgroei en economische vooruitgang'.

Geen aansluiting voor nieuwe bedrijven

Met de huidige capaciteit kan Vitens alle woningen die de komende tijd gepland staan in zijn leveringsgebied niet van water voorzien, zegt Dogger. Vitens heeft al nee moeten verkopen aan een aantal grote bedrijven die zich er wilden vestigen. 

In Groningen hebben ze hier een oplossing voor verzonnen. In de afgelopen vier jaar kregen acht bedrijven nee te horen op hun verzoek om (extra) drinkwater voor hun fabrieken, vertelt Eveline Corbeel, manager communicatie bij het Waterbedrijf Groningen. Dat bedrijf hanteert een streng beleid: als er geen drinkwaterkwaliteit nodig is, dan komt dat ook niet uit de kraan.

Industriewater

Als alternatief kunnen bedrijven zich wenden tot North Water, een joint venture van Waterbedrijf Groningen en Evides Industriewater. Het bedrijf is gespecialiseerd in water voor de industrie. Zes van de acht eerdergenoemde bedrijven krijgen hun water van North Water. 

De twee andere bedrijven die wilden uitbreiden, konden dit toch doen door simpelweg te besparen op het waterverbruik.

Drinkwaterverbruik

Nederlandse drinkwaterbedrijven meten waterverbruik in kubieke meters. 1 kubieke meter water staat gelijk aan 1000 liter water. 

In 2021 produceerden de bedrijven 1184 miljoen kubieke meter drinkwater. Huishoudens gebruiken het meeste drinkwater, 812 miljoen kubieke meter in dat jaar. Daarvoor betalen ze gemiddeld 2,19 euro per kubieke meter. 

Nederland scoort wereldwijd zeer goed als het gaat om de prijs van water in verhouding tot de kwaliteit en het inkomen van huishoudens. Andere grootverbruikers ons land zijn:

• Voedingsindustrie - 59 miljoen kubieke meter
• Landbouw, bosbouw en visserij - 41 miljoen kubieke meter
• Chemische industrie - 39 miljoen kubieke meter

Dat kan alleen niet bij ieder bedrijf – en sommige bedrijven hebben gewoon drinkwater nodig. Bierbrouwerijen bijvoorbeeld, of frisdrankfabrikanten. En ook een voedselproducent als Hak heeft drinkwater nodig bij de productie, legt Willem van Toor uit. Hij is waterdeskundige bij ondernemersvereniging VNO-NCW en MKB Nederland. 

Stroomprobleem als schrikbeeld

"In sommige fabrieken is het nodig om te douchen of moeten noodkranen zijn om ogen te spoelen als er iets misgaat", zegt hij. Provincies moeten dus sneller doorkomen met de vergunningen, vindt ook de belangenorganisatie. "Je wilt voorkomen dat het kaartje net zo rood kleurt als het elektriciteitskaartje nu."

Net als bij de aanpak voor het overvolle elektriciteitsnetwerk zou de rijksoverheid meer de regie moeten nemen, vindt VNO-NCW. 

Bij Dunea gaan de zorgen vooral over de nieuwbouwplannen die gepland staan voor de komende jaren. "Daar zijn we natuurlijk niet tegen", zegt Spruit. Maar zijn directeur weigerde vorig jaar wel namens Dunea steun uit te spreken voor woningbouwplannen van minister Hugo de Jonge voor de provincie Zuid-Holland. 

Stevig signaal

"Onze zorgen zijn niet voldoende meegenomen", verklaart Spruit die actie. Dat signaal heeft wel geholpen, vertelt hij. De problemen zijn er alleen niet mee uit de wereld. "En we kunnen niet wachten." De komende jaren staan 255.000 nieuwe woningen gepland in de provincie, waarvan het overgrote deel in het gebied waar Dunea levert. 

In heel Nederland worden tot en met 2030, als alles volgens plan gaat, 995.400 nieuwe huizen gebouwd, blijkt uit het meest recente rapport over dit onderwerp. Daarvan liggen er zo'n 300.000 in gebieden waar de drinkwaterbedrijven nu al op hun reserves interen, aldus brancheorganisatie Vewin.  

Drinkwater wordt duurder

Het probleem is terug te zien in de tarieven van drinkwater. Vorig jaar gingen die al met gemiddeld 14 tot 15 procent omhoog, meldde de Rabobank onlangs. En dit jaar betalen consumenten nog meer voor een glaasje kraanwater of een douchebeurt. Prijsverhogingen van 10 procent zijn geen uitzondering, bleek begin dit jaar.