Experts: kritiek Omtzigt op pessimistische rijksbegroting is (deels) terecht
De kritiek van NSC-leider Pieter Omtzigt op de jaarlijkse ramingen die bepalend zijn voor het huishoudboekje van het Rijk is terecht. Toch kan het gros van de afwijkingen in de ramingen niet worden voorkomen. Dat concludeert een onafhankelijke groep van experts in opdracht van het ministerie van Financiën.
Partijleider Omtzigt is al langer uitgesproken kritisch op de ramingen die ieder jaar worden opgesteld door het ministerie van Financiën en het Centraal Planbureau (CPB). Die ramingen bepalen hoeveel het kabinet mag uitgeven.
De laatste jaren blijkt telkens dat het huishoudboekje te somber wordt begroot. Kortom: aan het einde van het jaar blijkt dat er miljarden euro's in de la zijn blijven liggen. Met name tussen 2021 en 2023 ging het om stevige bedragen van gemiddeld 25 miljard euro per jaar.
Dat is geld wat regeringspartij NSC en zijn coalitiegenoten VVD, BBB en PVV graag hadden willen uitgeven. Zeker gezien de grote kostenposten die in rap tempo op het kabinet afkomen. Denk aan de extra miljarden voor Defensie, het oplossen van de stikstof- en klimaatcrisis en het terugdraaien van de veelbesproken btw-verhoging.
'Perfect storms'
De expertgroep onder leiding van André de Jong (voormalig directeur-generaal Rijksbegroting bij het ministerie van Financiën) heeft nu onderzocht wat die afwijkingen van de laatste jaren heeft veroorzaakt. Hun conclusie: circa 60 procent van de ramingsafwijkingen in de periode 2021 tot 2023 is veroorzaakt door twee 'perfect storms' die over de Nederlandse economie trokken: de coronapandemie en de grootschalige militaire inval van Rusland in Oekraïne.
Deze grote, macro-economische ontwikkelingen waren onmogelijk te voorzien bij het opstellen van de begroting, schrijven de experts in een vandaag verschenen rapport. Terwijl ze wel grote gevolgen hadden voor de overschatting van het begrotingstekort.
In 2021 waren de 'unieke omstandigheden' door de pandemie zelfs goed voor 80 procent van die afwijking. Zo onderschatte het CPB het snelle economische herstel dat jaar en bleek dat er vooral veel meer vennootschapsbelasting was opgehaald (beter bekend als winstbelasting voor bedrijven).
4 verbeteringen mogelijk
Bij de resterende 40 procent van de ramingsafwijkingen is wél verbetering mogelijk. Die splitst de expertgroep van De Jong op in vier afwijkingen. Ten eerste blijkt dat het bedrag dat jaarlijks wordt opgehaald door de vennootschapsbelasting grofweg de laatste tien jaar systematisch is onderschat.
Hoewel de winstbelasting steevast moeilijk is om te voorspellen, is dit wel een punt waar goed naar moet worden gekeken, adviseert de expertgroep.
Ten tweede blijkt dat de rijksuitgaven de laatste jaren steeds weer meevallen omdat begroot geld eenvoudigweg niet uitgegeven wordt. Dat komt door 'te veel optimisme' bij politici om hun plannen op korte termijn uit te voeren, schrijven de experts. Een fenomeen dat 'onderuitputting' wordt genoemd.
Dit houdt simpel gezegd in dat Nederland het geld niet kwijt kan. Bijvoorbeeld door een tekort aan personeel om wegen aan te leggen of omdat fabrieken onvoldoende defensiematerieel kunnen produceren. Politici moeten zich daarom beter later informeren zodat projecten realistischer kunnen worden begroot, is het advies van de expertgroep. Belangrijke kanttekening bij onderuitputting is wel dat deze uitgaven worden doorgeschoven naar latere jaren (het zogenoemde 'kasschuiven', wat dus ook weer moet worden begroot).
Opnieuw grote meevaller
De laatste twee afwijkingen in de begroting zijn (1) de tussentijds aanpassingen van de inkomstenramingen door experts die beter kunnen, en (2) de constatering dat de financiën van decentrale overheden (provincies, gemeenten en scholen) beter kunnen worden geraamd. Het Rijk heeft nu te weinig zicht op deze financiën, concludeert de expertgroep.
Het structureel verbeteren van deze vier punten gaat tijd kosten, verwachten de experts. Tot die tijd zijn afwijkingen in de rijksbegroting niet ondenkbaar. Zo wordt voor 2024 opnieuw een grote meevaller verwacht.
Reactie Pieter Omtzigt
NSC-leider Pieter Omtzigt is blij met de uitkomsten van het onderzoek. "Goed dat helder wordt dat de afwijkingen in de ramingen in Nederland de afgelopen drie jaar 200 procent hoger waren dan in de omliggende landen. Het probleem dat wij aankaarten wordt erkend door de expertgroep", zegt Omtzigt.
"NSC begrijpt dat ramingen altijd onzeker zijn en dat je er bij een flinke schok flink naast kunt zitten. Maar in 2024 was de afwijking weer meer dan 20 miljard, zonder dat er een perfect storm was. Er is dus meer aan de hand."
Premier Schoof zei eerder deze maand bij de minitop in Londen ook al dat de defensie-uitgaven en de steun aan Oekraïne moeten worden opgevoerd, zo zie je in deze video.