Onderzoek naar geweld tussen arbeidsmigranten maanden vertraagd door gekibbel ministeries

Dit blijkt uit ambtelijke stukken die openbaar zijn geworden na een beroep op de wet open overheid (Woo). De Tweede Kamer vroeg om het onderzoek nadat RTL Nieuws in maart 2023 meldde dat in 1 jaar tijd vijf arbeidsmigranten werden vermoord door hun huisgenoten.

In oktober van datzelfde jaar neemt de Kamer een motie aan van kamerleden Podt en De Jong (D66). Daarin wordt gevraagd om onderzoek naar de oorzaken en prevalentie van de geweldsincidenten.

Wie trekt de kar?

Met prevalentie wordt bedoeld of geweld onder arbeidsmigranten vaker voorkomt dan onder niet-arbeidsmigranten. Het Kenniscentrum Arbeidsmigranten zou het onderzoek uit kunnen voeren, aldus de Kamerleden.

Ambtenaren van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) melden zich bij die van Justitie en Veiligheid (JenV) met de vraag hoe de minister van SZW de motie moet appreciëren. Ministers kunnen moties ontraden, de uitvoering ervan toezeggen, of het oordeel aan de Kamer laten.

Ontraden lijkt JenV 'lastig'. Het gaat immers om "een verzoek tot meer onderzoek naar informatie die we eigenlijk nog niet hebben zelf". Maar dat betekent niet dat JenV zich erg geroepen voelt om 'de kar te trekken'. Dat blijkt als de motie eenmaal is aangenomen. Als medio oktober 2023 een start wordt gemaakt met de uitvoering ervan en gekeken wordt hoe het onderzoek kan worden ingericht volgt 'alvast een kleine winstwaarschuwing'.

"Ik heb al eerder aangegeven aan SZW dat de politie een minimale rol speelt en zal spelen, bijvoorbeeld qua registratie en aanwezige data", schrijft een ambtenaar van JenV. Maar de politie is juist bij uitstek degene die toegang heeft tot die data. Het is alleen niet makkelijk uit de systemen te halen.

'Het is een taaie motie'

"De enige manier waarop je hier achterkomt, is wanneer je toegang hebt tot de aangiftes en per zaak bepaalt of het om een arbeidsmigrant gaat", weten ze bij SZW. Degene die deze toegang heeft, is de politie. Maar politiesystemen zijn dus niet makkelijk doorzoekbaar. "Onbegonnen werk", luidt het.

Ambtenaren van SZW en JenV blijven in de maanden erna pingpongen over wie aan de lat staat bij de uitvoering van de Kamermotie. "Ik begreep dat de motie op jouw naam staat", schrijft een ambtenaar van JenV aan iemand bij SZW. "Ik meende dat JenV aan zet was", reageert die. Leidinggevenden worden ingeschakeld, moties worden overgeheveld van het ene ministerie naar het andere. Tot ergernis van velen.

Ook wordt er gesoebat over het Kenniscentrum Arbeidsmigranten. Daar werkt JenV niet mee, wordt gesteld, omdat JenV 'al het onderzoek laat doen door het WODC', het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum. Is het hiermee niet alsnog een motie die thuishoort bij SZW ?

"Het is een taaie en hij ligt al een tijdje", schrijft een ambtenaar dan ook, eind juni 2024, zeven maanden nadat de Kamer de motie aannam. "Ik weet niet goed hoe het beste opvolging te geven vanuit JenV en SZW; niet alleen hoe een onderzoek eruit zou moeten zien, maar ook omdat het risico van stigmatisering op de loer ligt."

Een onderzoeker van de Universiteit Tilburg heeft dan al laten weten 'in de komkommertijd' van 2023 door RTL Nieuws benaderd te zijn en 'at random wat onderzoek gedaan' te hebben naar 'de omvang en proportie van het fenomeen'.

Vijf doden? Niet alarmerend

Vijf dodelijke slachtoffers in een jaar tijd op 'grofweg 800.000 arbeidsmigranten' is 'niet alarmerend of afwijkend' van wat in heel Nederland aan moord en doodslag plaatsvindt, zegt de onderzoeker uit Tilburg. Ook het Kenniscentrum Arbeidsmigranten, dat door de pensionering van een bestuurder 'slapend' is, stelt op basis van 'de data die er is', dat het beeld 'niet alarmerend of afwijkend is'.

Het zijn allemaal argumenten die maken dat JenV voorsorteert op een nota die de Kamer informeert over de onuitvoerbaarheid van de motie. 'Afkomst of het zijn van arbeidsmigrant wordt niet geregistreerd' en het Kenniscentrum dat het onderzoek zou moeten doen 'ligt in de mottenballen'.

De aandacht voor gewelds(delicten) kon volgens de ambtenaren daarnaast wel eens een 'gelegenheidsargument zijn om publieke opinie of (lokale) politiek te beïnvloeden' als ergens 'in een gemeenteraad (of in de media) aandacht is voor een te realiseren huisvestingslocatie'.

Het is dan inmiddels oktober 2024, een jaar nadat de Kamer de motie aannam. In een nota aan de ministers van JenV en SZW wordt omstandig uitgelegd waarom de motie onuitvoerbaar is. Op zaterdag 19 oktober mailt JenV aan SZW 'een aangepaste versie van de nota' voor een check en aanvulling, zodat die naar beide ministers kan.

En dan blijken motie en onderzoek ineens wél uitvoerbaar. Het WODC kan het onderzoek uitvoeren, een directeur-generaal van JenV heeft het goedgekeurd en de financiering is ook rond. "De verwachting is dat het voor de zomer van 2025 is afgerond", luidt het in een mail van 28 oktober.

Uit de openbaar gemaakte documenten blijkt niet waarom de eerder genoemde bezwaren de uitvoerbaarheid van de motie en het onderzoek niet langer in de weg staan. Navraag bij het WODC leert dat het onderzoek in de kinderschoenen staat en ergens in 2026 zal worden afgerond. Dat is drie jaar nadat de Kamer erom vroeg.

Uitzendbureaus verdienen flink aan arbeidsmigranten, leggen we hieronder uit: