Nieuw ict-fiasco bij overheid: project bij NVWA tientallen miljoenen duurder

In eerste instantie zou het vernieuwen van de ict bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) 36 miljoen euro kosten en volgend jaar klaar zijn. Maar dat wordt niet gehaald. Het project duurt minimaal 22 maanden langer en is daardoor waarschijnlijk pas in 2021 af.

Minister Schouten: Nieuw onderzoek moet uitwijzen of we kostenoverschrijding bij #NVWA kunnen beperken. Geld dat daardoor vrijkomt zetten we in voor inspectietaken.

— Ron Kragten (@ronkragten) June 14, 2018

De 'overschrijding van de geraamde kosten is fors', schrijft minister Carola Schouten (van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) met gevoel voor understatement aan de Tweede Kamer. Die debatteert vandaag over de kwestie. 

Financiële strop

Omdat het project langer duurt, moet de bestaande ict langer in stand worden gehouden en zijn er ook extra kosten omdat de makers van de nieuwe ict langer aan het werk zijn. De kosten van het project, 'NVWA 2020' genaamd, komen uit op 95 miljoen euro.

Minister Schouten over #NVWA: uitloop ICT-project heeft tot gevolg dat veel mensen niet met andere werkzaamheden bezig kunnen zijn. Dat is onwenselijk.

— Ron Kragten (@ronkragten) June 14, 2018

Die extra kosten komen uit de begroting van de NVWA. De vertraging gaat ten koste van inspecties op de kwaliteit de controles, want diegenen die bezig zijn met het ict-project, hebben geen tijd voor inspecties, zo zei Schouten in de Kamer.

Luxe arbeidsvoorwaarden

De 59 miljoen euro extra is niet de enige financiële strop bij de toezichthouder. Er dreigen nog meer tegenvallers, van ongeveer 22 miljoen euro. Dat komt volgens minister Schouten omdat er geen werk is gemaakt aan het versoberen van de arbeidsvoorwaarden bij de dienst.

In de cao is nu vastgelegd dat reistijd ook als werktijd geldt. De onderhandelingen met de vakbond over een nieuwe cao zijn afgebroken.

Ict en overheid: geen gelukkig huwelijk

De financiële strop bij de NVWA is niet de eerste flop als het gaat om ict-projecten bij de overheid. In 2014 leidde het mislukken van projecten als de ov-chipkaart, alarmsysteem C2000 en het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) tot een parlementaire enquête onder leiding van toenmalig Kamerlid Ton Elias (VVD). 

De conclusies: 

• 1. De rijksoverheid heeft haar ICT-projecten niet onder controle.
• 2. De politiek beseft het niet, maar ICT is overal.
• 3. De rijksoverheid maakt haar ICT-beleidsambities niet waar.
• 4. De verantwoordings- en besluitvormingsstructuur bij ICT-projecten is zeer gebrekkig.
• 5. De rijksoverheid heeft onvoldoende inzicht in de kosten en baten van haar ICT.
• 6. De ICT-kennis van de rijksoverheid schiet tekort.
• 7. Het ICT-projectmanagement is zwak.
• 8. ICT-aanbestedingstrajecten bevatten perverse prikkels.
• 9. Het contractmanagement bij ICT-projecten is onprofessioneel.
• 10. Het ontbreekt de rijksoverheid aan lerend vermogen op ICT-gebied. 

Een van de maatregelen naar aanleiding van het rapport was het oprichten van het Bureau ICT-toetsing (BIT), die ict-projecten van de overheid en zelfstandige bestuursorganen (zoals de RDW, het CBR of de Nederlandsche Bank) moet doorlichten op de kans van slagen en de risico's. 

Waarschuwingen

Het BIT waarschuwde in 2017 al dat het project bij de NVWA niet haalbaar was. Het bureau pleitte vorig jaar nog om dat project in kleinere stappen uit te voeren, maar de NVWA liet BIT weten 'onder geen beding' te willen stoppen. 

Het BIT gaat nu opnieuw onderzoek doen om te kijken of de schade te beperken is. De uitkomsten daarvan verwacht Schouten in de herfst. Als het bedrag lager uitkomt, zal dat naar inspecties gaan. 

'Ict is geen huis bouwen'

Dat ict-projecten bij de overheid misgaan, komt volgens Jan Vlietland, directeur van het Nederlandse Instituut voor de Software Industrie (NISI), omdat diegenen die over het budget gaan, ict vergelijken met een huis. "Het grootste deel van de techniek is onbekend bij de mensen die het programma begroten. Daarom zijn de begrotingen onzuiver", aldus Vlietland.

Projecten worden opgezet om in een keer alles te vervangen, zonder vooraf goed te kijken hoe het aansluit op het bestaande systeem, vervolgt Vlietland. Het gevolg: als het af is en het blijkt niet te werken, zijn de gevolgen heel groot. Die werkwijze maakt de kans op financiële tegenvallers nog groter, aldus Vlietland.

Kleinere stappen

Er is volgens Vlietland nog een derde reden dat projecten duurder uitvallen: omdat overheidsprojecten zijn gebonden aan aanbestedingsregels, schrijven leveranciers laag in, om de opdracht binnen te halen. Omdat een project makkelijk verkeerd wordt begroot, kunnen bedrijven dat die lage inschrijving vervolgens wel weer goed maken, legt Vlietland uit.

Hij pleit voor een andere manier van het ontwerpen van ict voor de overheid. "Je moet projecten zo indelen, dat iedere stap waarde toevoegt. Dan maken eventuele kostenoverschrijdingen ook niet uit, want er staat altijd iets tegenover", zegt Vlietland. Ict-leveranciers zijn daar alleen niet zo happig op: "Die wil liever 100 miljoen omzet dan 10 miljoen."

'Ze willen gewoon niet leren'

Dat het toch weer misgaat, verbaast ook ict-ondernemer Hans van Bommel niet. "Ze willen het gewoon niet leren. Men denkt dat een project voorspelbaar is, qua duur en kosten ervan. Maar dat is onmogelijk in de it." Volgens hem pakt de overheid het standaard verkeerd aan, door ict als één project te zien dat afgerond wordt, in plaats van een doorlopend proces.

"Er komen consultants binnen met mooie beloften, maar die aanpak mist oog voor innovatie en het ontwikkelen van een team", vertelt hij. En dat is juist belangrijk bij ict-projecten volgens Van Bommel. Ook hij pleit voor kleinere projecten: "Als er dan foutjes worden gemaakt, kun je die nog bijsturen."