Krabben, crème of koelen: wat helpt nou echt tegen jeuk?

Met de eikenprocessierups die meer overlast veroorzaakt dan ooit én het muggenseizoen dat dit jaar al vroeg van start is gegaan, hebben veel mensen last van jeuk. Maar hoe ontstaat dat gevoel en belangrijker nog: hoe kom je ervan af?

Knettergek

We vroegen het aan twee experts. Dr. Bing Thio is dermatoloog en houdt onder andere jeukspreekuur in het Erasmus MC in Rotterdam. Dr. Andrea Evers is gezondheidspsycholoog en hoogleraar aan de Universiteit Leiden en doet onderzoek naar de psychologische aspecten van jeuk.

Gek van de jeuk

"Jeuk kan een grote impact op je leven hebben", vertelt Evers. "Het jaagt je op, je kunt je er niet door concentreren en het kan tot slaaptekort leiden. Je kunt er letterlijk knettergek van worden."

Jeuk kan ook je sociale leven negatief beïnvloeden. "Te hard krabben leidt tot wondjes en littekens. Veel mensen schamen zich daar vervolgens weer voor en gaan daardoor feestjes en leuke dingen mijden, zeker in de zomerperiode."

'Jeuk is erger dan pijn'

Volgens Evers wordt jeuk niet serieus (genoeg) genomen. "Mensen denken vaak: ach, een beetje jeuk, een beetje krabben, hoe erg kan het zijn? Voor pijn is vaak veel meer begrip, terwijl veel mensen ervaren dat jeuk eigenlijk erger is dan pijn."

Dat merkt dermatoloog Thio ook op zijn jeukspreekuur. "Veel mensen zeggen dat ze liever pijn hebben dan jeuk. Bovendien is pijn makkelijker te stillen, bij jeuk is het vaak ingewikkelder."

'Krabben is lekker'

Jeuk ontstaat in de zenuwuiteinden van je huid, legt Thio uit. "De prikkel komt via de huid en zendt via je ruggenmerg een signaal naar de hersenen. Die zeggen dan tegen je lichaam: je hebt op die plek van je lichaam jeuk." En is krabben dan een logische reflex? "Absoluut. Jeuk is eigenlijk een waarschuwingssignaal dat wordt gegeven als er gevaar is, bijvoorbeeld als er een mug of ander ongedierte op je lichaam zit. Om jezelf te beschermen breng je instinctief je hand naar de plek waar de jeuk vandaan komt, en zo jaag je het gevaar weg."

Krabben vinden veel mensen met jeuk dan ook heerlijk om te doen. "Als je begint te krabben, kun je vaak bijna niet meer stoppen, zo lekker is het", vertelt Thio. Maar helpt het ook? "Tijdelijk zeker. Door te krabben geef je een druk op de huid, waarmee de jeuksignalen worden geremd. Maar als je de wondjes openkrabt, gaan die op den duur opnieuw jeuken."

Heb jij nu ook jeuk?

Heb je zelf inmiddels ook jeuk gekregen tijdens het lezen van dit artikel? Dat is niet zo gek, zegt Evers. "Als je over jeuk praat of leest, ga je zelf ook sneller krabben" vertelt ze. Dat gebeurt ook bij dieren. "Als je een aap een filmpje laat zien waarin een soortgenoot zichzelf zit te krabben, gaat hij vanzelf ook krabben."

Hoe dat komt? "Waarschijnlijk is het biologisch. Als je ziet dat een soortgenoot jeuk heeft, zou het weleens kunnen dat het gevaar waardoor hij zich krabt, zich ook op jouw huid bevindt. Daardoor word je alerter op jeukprikkels en wil je zelf ook krabben."

Kruisje, mentholcrème of aloë vera?

Het zetten van een kruisje op een jeukende muggenbult kan verlichting geven, zegt Evers. "Dat is een pijnprikkel, en pijn remt jeuk. Maar na een tijdje is die uitgewerkt en komt de jeuk terug." Dat geldt volgens Evers ook voor het koelen van de plek die jeukt of het insmeren van die plekjes met mentholcrème of aloë vera. "Dat geeft zeker verlichting, dus als je even van de jeuk af wilt zijn kun je dat zeker doen. Maar het helpt maar tijdelijk, en daarna begint het weer te jeuken. Om langdurige jeuk echt tegen te gaan, moet je het professioneler aanpakken."

Dat weet Thio ook. Hij krijgt de meest complexe jeukgevallen op zijn spreekuur. "Mensen komen niet bij ons op de poli voor een paar muggenbulten. Vaak is er sprake van een ondraaglijke jeuk die al weken aanhoudt. Gelukkig voor hen is er vaak wel iets wat we kunnen doen." Hij adviseert mensen met jeuk dan ook vooral om naar hun huisarts te gaan, die ze eventueel kan doorverwijzen naar een dermatoloog. "Er is meer mogelijk op het gebied van jeukbestrijding dan mensen vaak denken."

Verschillende soorten jeuk

Er zijn verschillende vormen van jeuk, die allemaal op een andere manier behandeld kunnen worden. Dermatoloog Thio zet ze voor je op een rijtje.

• Dermatologische jeuk
  "Deze jeuk wordt veroorzaakt door een huidziekte. Eczeem valt onder deze vorm van jeuk. Vaak is deze jeuk chronisch van aard. Veel mensen kunnen er lang last van hebben. Maar muggenbeten en bultjes van de eikenprocessierups vallen hier ook onder. Deze jeuk is vaak van tijdelijke aard."
• Systemische jeuk
  "Die wordt veroorzaakt door een ziekte, zoals een aandoening aan je lever of nieren. Jeuk is ook een bijverschijnsel van kanker en komt ook regelmatig bij zwangerschappen voor. Deze vorm van jeuk kun je bestrijden door de oorzaak (dus bijvoorbeeld de lever- of nierziekte) aan te pakken. Ook ouderenjeuk valt in deze categorie. Soms helpen reumamedicijnen tegen deze vorm van jeuk."
• Neuropathische jeuk
  "Deze jeuk ontstaat omdat er iets mis in het zenuwstelsel. Er zijn medicijnen die die prikkels kunnen beïnvloeden en dus de jeuk kunnen verminderen."
• Psychische jeuk
  "Soms is er geen lichamelijke oorzaak aan te tonen en wordt de jeuk veroorzaakt in de hersenen. In sommige gevallen wordt dan een soort antidepressiva voorgeschreven om de jeuk tegen te gaan."

De gouden tip 

Voor mensen die op dit moment last hebben van jeukende bultjes door de eikenprocessierups, heeft dr. Thio de gouden tip: "Corticosteroïdencrème, ook wel hormoonzalf genoemd. Corticosteroïden remmen de ontstekingsreactie in de huid en helpen ook goed tegen de jeuk."

Helaas is de crème in Nederland alleen op recept te krijgen. "Dat komt omdat als je er te veel van smeert, de huid dunner wordt. Maar als je de crème een paar weken per jaar gebruikt, is er niets aan de hand. In andere landen is de crème vaak makkelijker te verkrijgen. Ik adviseer mensen die naar het buitenland op vakantie gaan dan ook altijd om even bij de plaatselijke drogist te kijken en als het kan een tube mee naar huis te nemen. Die komt altijd wel van pas, hij werkt ook bij muggenbulten."