Is PFAS het nieuwe stikstof? Dit stofje legt de bouw nog verder plat
Tientallen bouwprojecten en baggerwerkzaamheden zijn uitgesteld of stilgelegd omdat er PFAS in de grond zit. Deze chemische stof, iets ander dus dan stikstof, gebruiken we al jaren, maar is nu een probleem door aangescherpte regels. En die gooien een hoop roet in het eten van de bouwers. Banen en omzet staan op de tocht.
Wat is PFAS?
PFAS is de afkorting van een groep van meer dan 6000 chemische stoffen en staat voor Per- en PolyFluorAlkyl Stoffen. Ze worden al decennia in allerlei producten gebruik waaronder verf, blusschuim, pannen en cosmetica. De stoffen zijn moeilijk biologisch afbreekbaar en hopen zich door emissies op in grond of rivieren.
Ze zijn hier niet makkelijk uit te halen, maar wel zeer schadelijk voor onze bodem en ons water. En uiteindelijk dus ook voor de mens. Nog lang niet alle stoffen van de groep zijn onderzocht. Het RIVM heeft sinds kort voor PFAS nieuwe, scherpere regels opgesteld.
Waarom is PFAS nu een probleem?
Dit chemische stoffenprobleem speelt al langer: in 2012 was al bekend dat de stoffen mogelijk in toenemende mate gevaarlijk waren voor de volksgezondheid. Er werd een expertisecentrum opgericht.
Toch waren er tot nu toe nog geen regels omdat niet duidelijk was hoeveel van de stof schadelijk was. Tot afgelopen zomer. Na nieuw onderzoek door het RIVM stelde staatssecretaris Van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat nieuwe regels op: in één kilo droge grond mag niet meer dan 0,1 microgram PFAS zitten.
En daar begonnen de problemen. Er mocht namelijk geen grond en baggerspecie meer verzet worden waarin teveel van de stof zat. Daardoor vielen werkzaamheden bij de grond-, weg- en waterbouw stil.
Hoe streng zijn de nieuwe regels?
De nieuwe norm van 0,1 microgram per kilo droge grond geldt trouwens niet overal, maar vooral waar grond in contact komt met oppervlaktewater. Bij wonen en industrie is de norm 3 microgram per kilo droge stof.
Toch is die norm veel te streng, vinden bouw- en grondbedrijven. Zo zegt Jaap van der Bom, directeur van de Nederlandse Vereniging van Procesmatige Grondbewerkingsbedrijven (NVPG), 'er zijn nog andere manieren waarop grond besmet kan raken'.
Hij noemt de manier van meten in ons land wel wat extreem. In buurlanden ligt de norm twintig keer hoger. Bovendien, zegt hij: "We gebruiken PFAS al vijftig jaar, het zit in allerlei grondwater en in 80 procent van de bodems. We moeten accepteren dat deze stoffen nuttig zijn."
Wat mag er met grond nu?
Wie heeft er last van die giftige bodemstoffen?
Iedereen die iets met grond van doen heeft, heeft er last van. Dus producenten van zand en grind, grondverwerkingsbedrijven, transportbedrijven die grond vervoeren, bouwbedrijven en hoveniers zijn de dupe.
Branchevereniging Bouwend Nederland trok in augustus al aan de bel en stuurde een brandbrief aan de staatssecretaris, omdat opdrachtgevers uit voorzorg projecten uitstelden of niet aanbesteden. Uit een rondgang van Trouw blijkt nu dat honderden bedrijven om dreigen te vallen door PFAS.
Branchevereniging Cumela Nederland verwacht een strop van 100 miljoen euro voor de ondernemers die met grond werken waar PFAS in zit. Ook dreigen 6000 mensen hun baan te verliezen.
Bij de waterbouwers is het niet veel beter, zegt Edwin Lokkerbol, voorzitter van de Vereniging van Waterbouwers. Begin september lag al 70 procent van de baggerwerkzaamheden stil. Nu komt die weer mondjesmaat op gang. Dat gaat de waterbouwerssector 800 tot 900 miljoen euro kosten. De vereniging schat dat de waterschappen voor 7 ton extra bodemonderzoek hebben moeten laten uitvoeren.
Wat zijn de gevolgen?
Door stikstof kwamen al duizenden bouwprojecten stil te liggen, PFAS zorgt eigenlijk voor hetzelfde. Opnieuw zijn allerlei bouwprojecten de klos. Hoeveel projecten en hoeveel bedrijven schade ondervinden van PFAS is nog niet bekend.
Rijkswaterstaat, de grootste publieke opdrachtgever voor infraprojecten, zet 200 tot 300 miljoen euro minder aan aanbestedingen in de markt, zegt Lokkerbol. "Het is hopen dat deze werkvoorraad wel op de markt komt." Lokkerbol kreeg die cijfers van Rijkswaterstaat, maar die laat desgevraagd weten dat deze cijfers niet kloppen en zegt zich niet hierin te herkennen.
En er doet zich een ander probleem voor: door de nieuwe regels kregen laboratoria het zo druk met het onderzoeken van grond, dat het wel acht weken kon duren voordat bedrijven wisten of ze de grond konden gebruiken.
Wat gaat er nu gebeuren?
Staatssecretaris Van Veldhoven schrijft in een update aan de Kamer dat de laboratoria zijn uitgebreid waardoor de wachttijd omlaag is gegaan. In twee grote laboratoria is de wachttijd nu minimaal een week, maximaal drie weken. Ambtenaren en bedrijven krijgen uitleg over de nieuwe regels en het RIVM gaat extra onderzoek doen. Die uitkomsten worden pas volgend jaar verwacht.
Transport- en Logistiek Nederland roept intussen gemeenten op door PFAS vervuilde grond in kaart brengen, zodat afgegraven grond weer naar de gronddepots vervoerd kan worden. Branchevereniging Bouwend Nederland overlegt nog steeds met het ministerie van Infrastructuur over de kwestie en gaat leden bevragen over PFAS.
Dat duurt Lokkerbol allemaal veel te lang. Met 10 of 20 miljoen euro extra van het ministerie zou het onderzoek versneld kunnen worden. "De totale bouw heeft het nu over deeltijd-WW. PAS en PFAS versterken elkaar."