Geen Amerikaanse toestanden in Nederland, wel omstreden standbeelden
In de Verenigde Staten is een kleine beeldenstorm aan de gang: standbeelden van militaire leiders die voor de zuidelijke staten vochten in de Amerikaanse Burgeroorlog worden vernield of weggehaald. Ook in Nederland staan beelden van historische figuren die verantwoordelijk worden gehouden voor kwalijke toestanden - zeker door de ogen van nu. Toch is de situatie in Nederland anders.
De 'beeldenstorm' in de Verenigde Staten draait vooral om Robert E. Lee. Hij leidde tijdens de Amerikaanse burgeroorlog het verzet tegen de afschaffing van de slavernij. Hij verloor uiteindelijk de strijd tegen het noorden. Lee moet het nu vanwege zijn racistische denkbeelden ontgelden in de 'beeldenstorm'. Maar ook andere standbeelden van figuren uit die tijd worden van hun sokkel getrokken.
Waarom zie je dit soort praktijken niet in Nederland? Ons land was toch ook betrokken bij de slavenhandel en zijn er mensen onderdrukt in Nederlandse koloniën?
"Om te beginnen zijn in Nederland opvallend weinig koloniale monumenten als je het vergelijkt met de Verenigde Staten", zegt Gert Oostindie. Oostindie is hoogleraar koloniale geschiedenis in Leiden.
Joannes van Heutsz
"Je hebt er wel een aantal, maar dan over Indonesië, en daar is ook best wat gedoe over geweest." De hoogleraar noemt het monument Joannes van Heutsz in Amsterdam. Heutsz leidde in het begin van de twintigste eeuw de troepen in de Atjeh-oorlogen.
Hij sloeg de opstand hard neer. "Daar zijn vele tienduizenden doden gevallen. Later is hij gouverneur-generaal geworden. Toch was de jonge koningin Wilhelmina groot fan van hem. Zij was enorm van hem onder de indruk."
Maar anderen waren minder van hem gecharmeerd. Zijn buste was lange tijd te zien op een monument op de Apollolaan. Na vernielingen in 1966 (verf), in 1967 (met dynamiet) en in 1984 (ook met explosieven), werd het in 2004 grondig aangepast. Alle verwijzingen naar Van Heutsz werden verwijderd. "Op sommige plekken in Nederland is het opgelost op die manier. Of met een extra, kritische tekst op de sokkel." Overigens staat er nog wel een borstbeeld van de man in zijn geboorteplaats Coevorden.
Links het originele monument voor Joannes van Heutsz, rechts zoals het er nu bij staat. (Beeld: Wikipedia / Google)
Jan Pieterszoon Coen
Een naam die mensen nog wat bekender in de oren klinkt, is Jan Pieterszoon Coen. Denk aan de Coentunnel of zijn standbeeld in Hoorn. Een van de belangrijkste personen binnen de VOC.
"Hij heeft zich begin zeventiende eeuw, in de begintijd van de VOC, heel gewelddadig gedragen in Indonesië en is verantwoordelijk voor duizenden doden en deportaties op Java en de Banda-eilanden." Aanleiding was de moord door Bandanezen op twee VOC-handelaren; zijn represailles waren keihard."
Bij zijn standbeeld is onlangs een bordje toegevoegd. Dat vindt de historicus een goede oplossing. "Een beeld van heldenverering krijgt zo letterlijk weerspraak."
Michiel de Ruyter
Over helden gesproken, volgens velen was Michiel de Ruyter er écht een. Hij eindigde in 2014 in de top tien bij het tv-programma van de grootste Nederlander aller tijden.
Zijn standbeeld in Vlissingen staat nog fier overeind en onlangs werd zijn leven verfilmd.
"Michiel de Ruyter kennen we allemaal als iemand die vocht tegen de Spanjaarden en de Engelsen om de republiek te verdedigen. Dat is inderdaad heel belangrijk geweest voor het ontstaan van een onafhankelijk Nederland. Maar hij was als militair ook betrokken bij oorlogvoering in Afrika en de Amerika’s, waar Nederland koloniseerde."
"Hij handelde zelf niet in slaven, maar als admiraal verdedigde hij wel alle Nederlandse belangen, ook de koloniale. Hij was immers verantwoordelijk voor het beschermen van Nederlands bezit. Koloniën en slaven hoorden daarbij. Dat was die tijd."
Koning Willem I
Als Michiel de Ruyter al omstreden zou kunnen zijn, dan de stadhouders en koningen helemaal. "Natuurlijk zijn de Oranje-Nassau's ook betrokken geweest bij kolonialisme", zegt hoogleraar Oostindie. "Zij waren immers vroeger het hoofd van de staat. Zo had Koning Willem I (zie inzet) een duidelijk standpunt: de koloniën moesten ons rijk maken en verder niks. Daar hoorde ook onderdrukking en slavernij bij."
"Wilhelmina was ook heel erg uitgesproken. Ze heeft zich heel lang verzet tegen de onafhankelijkheid van Indonesië. Ook de koninklijke familie heeft natuurlijk geprofiteerd van het koloniale bezit. Net als de rest van Nederland, en dan vooral de elite."
Straatnamen
In alle grote steden in Nederland zijn Indische buurten en Transvaalbuurten, waarbij veel straatnamen nog verwijzen naar Nederlandse koloniën. "Daar zitten ook de voorvaders van het apartheidsysteem in Zuid-Afrika bij. Moet je zo'n hele buurt hernoemen? Daar is toch letterlijk geen beginnen aan?"
In Amsterdam is het centrale plein, het Pretoriusplein, omgedoopt tot het Steve Bikoplein, een vermoorde strijder tegen de apartheid in Zuid-Afrika. Een oplossing waar Oostindie zich wel in kan vinden. "Zo word je gedwongen na te denken."
Met de wijsheid van nu, met de normen die we vandaag hanteren, hebben we makkelijk oordelen, vindt Oostindie. "Want nu zijn we tot de conclusie gekomen dat die praktijken niet deugen. Vroeger werd daar heel anders over gedacht. Dat is het ingewikkelde. Voor historici is de interessante vraag: hoe kan het dat mensen er toen anders over dachten dan nu?"
'Leeft hier minder'
Er is een groot verschil met het slavernijverleden in Amerika, stelt Oostindie. "Het leeft hier minder, het weegt minder zwaar en de discussie is in ons land bij lange na niet zo gepolariseerd."
Hij wijst erop dat Nederland handelde in slaven, maar dat er geen slaven deze kant op kwamen. Die gingen onder andere naar Amerika. "De hele Amerikaanse geschiedenis draait daardoor om slavernij. Dat is heel anders dan bij ons."
De laatste decennia is de geschiedenis van de slavernij in Nederland meer erkend. "En terecht. Dat komt vooral door de mensen die uit Suriname en de Antillen kwamen, die deze geschiedenis letterlijk thuis brachten."
Bekijk hier de reportage die Editie NL maakte.
Meer op rtlnieuws.nl: