Moet standbeeld JP Coen weg? Dit is waarom (en waarom niet)

Vrijdag wordt gedemonstreerd in Hoorn door tegen- én voorstanders van het standbeeld. Niet op het plein zelf waar het beeld staat, dat is al te vol met terrassen, maar elders in de binnenstad. Hoorn verwacht zo'n 600 demonstranten.

Kritischer op kolonialisme

Coen was een van de eerste gouverneurs van wat later Indonesië is gaan heten, zegt Gert Oostindie, hoogleraar koloniale en postkoloniale geschiedenis aan de Universiteit Leiden. "Hij is in feite de grondlegger van de Nederlandse kolonie en lang - letterlijk - op een voetstuk gezet."

Dat zijn naam en daarmee zijn beeltenis de afgelopen jaren in opspraak is geraakt, komt volgens Oostindie omdat we nu anders tegen de koloniale geschiedenis aankijken dan 30 of 100 jaar geleden.

"Aan het einde van de 19e eeuw zijn in Nederland veel beelden neergezet, als onderdeel van de natievorming, om te laten zien dat men trots was op wat Nederland had bereikt, inclusief het kolonialisme. Tegenwoordig zijn we veel kritischer op het kolonialisme; degene die eerst alle lof kreeg, is nu de grote boosdoener."

In het geval van Coen is dat zeker niet onterecht. "Hij staat bekend als 'de slachter van Banda'", zegt Oostindie. "Een van de Molukse eilanden waar nootmuskaat verbouwd werd. Nederland wilde een monopolie op de handel daarin en dacht dat te krijgen, maar de lokale bevolking bleef ook met andere partijen handel drijven."

Dat leidde tot een conflict waarbij een aantal VOC-militairen in een hinderlaag werd gelokt en de dood vonden. Coen leidde daarna de aanval van de VOC. "De precieze cijfers zijn niet bekend, maar duizenden, misschien wel vijftienduizend inwoners van Banda zijn door zijn troepen gedood of verbannen."

Te ver gegaan

Het is een van de gewelddadigste episodes uit de VOC-tijd, zegt de hoogleraar. "Zelfs het bestuur vanj de VOC riep hem toentertijd op het matje, dat hij te ver was gegaan. Maar de kritiek ging niet diep. Hij kreeg een mooie bonus en zij bleven hem steunen, omdat hij als een goede bestuurder gold."

In zijn eigen tijd had Coen dus de reputatie van een krachtdadig bestuurder, die af en toe wat te ver ging. Premier Mark Rutte benoemde die twee kanten onlangs ook en sprak van de verschillende kanten van de VOC-man, 'zoals aan de ene kant een visionair bestuurder'.

Precies om die andere kant, de duizenden doden, vindt Marisella de Cuba het onverklaarbaar dat Coen nog steeds op zijn sokkel staat. "Midden op het plein, neerkijkend op iedereen. Dat kan gewoon echt niet meer: hij was een massamoordenaar en een genocidepleger. Dat we Hitler niet plaatsen, maar Coen wel oké vinden. Ik kan daar niet bij."

Verandering brengen

De Cuba is actief in de stichting We Promise, die zich inzet tegen racisme, discriminatie en ongelijkheid in West-Friesland. Samen met Building the Baileo en Dekolonisatie Netwerk voert zij vrijdag actie in Hoorn om het beeld van Coen uit zicht te krijgen. 

"Wat mij betreft wordt het in een museum gezet, in de juiste context. Feit is dat de geschiedenis nu wordt verzwegen. Het beeld staat op een plein en iedereen loopt er maar gewoon langs. Het is nu echt tijd dat die onzin voorbij is. Al jaren voeren we hier gesprekken over, probéren we hier gesprekken over te voeren."

Het is schandalig dat mensen om gelijkwaardigheid moeten vragen, zegt De Cuba. "Maar als we de handen ineen slaan en samenwerken, dan denk ik dat we echt wel verandering brengen in dit land."

Over het verplaatsen van het beeld valt wat Hendrik Op betreft niet te praten. Hij is organisator van de tegendemonstratie: Coen is OK! "We zijn in Nederland open en tolerant", zegt hij. "Maar we zijn er zelf ook nog met onze eigen tradities en cultuur."

Zwarte bladzijde

Dat anderen het standbeeld weg willen hebben, is voor hem een brug te ver. "Het beeld moet gewoon blijven staan waar het staat. In 2012 was dit al onderwerp van gesprek in de gemeenteraad. Toen is iedereen akkoord gegaan met een plaquette waarop ook de slechte kanten van Coen staan. Dat is genoeg wat mij betreft."

Naast de zwarte bladzijde in de geschiedenis hebben Coen en de VOC ook welvaart gebracht, vindt Op. "Die welvaart heeft mede gezorgd voor een open, tolerante samenleving. Dat aspect wordt vaak onderschat. Bovendien denk ik dat je veel mensen het beeld ontneemt als je het weghaalt. Dan moeten ze ervoor naar een museum."

Nee, hij hoeft geen gesprek met de andere demonstranten, zegt Op. "Zij hebben ook recht op hun mening en hun demonstratie. Ik respecteer hun mening, maar deel hem niet."

Hendrik Op is een pseudoniem; zijn echte naam is bekend bij de redactie.