Ook de Gouden Koets staat ter discussie: 'Zet 'm in een museum'

Karwan Fatah-Black is historicus en docent koloniaal verleden aan de Universiteit Leiden. Hij vindt dat de Gouden Koets verplaatst zou moeten worden naar een museum. "De koets is duidelijk een verwijzing naar de koloniale onderdanigheid, met de Indiërs en mensen van Afrikaanse afkomst die de witte vrouw handelsgoederen brengen."

Propaganda

De historicus legt uit dat er eigenlijk propaganda staat afgebeeld. "De afbeelding zegt eigenlijk: 'wit staat boven alles en zwart is er om ons te dienen'. Het paneel straalt uit dat men toen trots was op koloniale overheersing en hoe glorieus men het vond dat Nederland een wereldrijk was."

De koets werd 25 jaar na de afschaffing van slavernij, in 1898, cadeau gedaan aan koningin Wilhelmina door inwoners van Amsterdam. Het roept een beeld op dat niet meer bij deze tijd hoort, zegt Nugah Shrestha.

Hij begon een Instagramaccount om jongeren bewust te maken van ongelijkheid en racisme en startte een petitie om de Gouden Koets in een slavernijmuseum te krijgen. "De dingen die ik heb ervaren in mijn jeugd of die ik nu nog op de universiteit ervaar, zorgen ervoor dat ik me actief wil inzetten om de stem van de mensen te vertegenwoordigen die al te lang niet gehoord zijn."

Petitie gestart

"Als je aan Prinsjesdag denkt, denk je aan de Gouden Koets, Je denkt niet aan de afbeeldingen die daarop staan", legt Shrestha uit. "Maar voor veel mensen zijn die afbeeldingen pijnlijk. Want waarom rijdt het koninklijke echtpaar rond in een koets waarop slavernij en kolonialisme wordt verheerlijkt?" Ondertussen is de petitie ruim 4500 keer ondertekend.

Rijksvoorlichtingsdienst wil niet vooruitlopen

De Gouden Koets is al sinds 2015 in onderhoud. Op z'n vroegst volgend jaar zien we de koets weer terug. De Rijksvoorlichtingsdienst wil daar niet op vooruitlopen.

"Op dit moment wordt de Gouden Koets gerestaureerd. Er wordt nog niet ingegaan op de toekomst", laat woordvoerder Edith van Gemert weten aan RTL Nieuws.

De pijn waar Shrestha het over heeft, herkent historica Patricia D. Gomes. "De afbeelding weerspiegelt de toestand in de samenleving, want hetzelfde racisme is er nog steeds. Zwarte mensen worden hier meestal niet uitgebuit, maar wel uitgesloten. Ze hebben niet dezelfde kansen als witte mensen en moeten altijd een stap harder zetten. Hoe graag velen ook zouden willen dat iedereen gelijk is aan elkaar, dat zijn we nog niet."

Demonstraties

Gomes legt uit dat mensen daarom boos zijn en de straten opgaan. "Ik loop al een jaartje langer mee, en vind het fantastisch dat zo veel mensen op de been zijn. Degenen die demonstreren staan voor een gelijke toekomst voor iedereen. Dat kan niet als er wordt rondgereden in een koets die witte overheersers en uitbuiters verheerlijkt."

Hoe gaat het koningshuis hier mee om?

Koninklijk Huis-verslaggever Sander Paulus: "Op dit moment wordt de Gouden Koets gerestaureerd. De verwachting is dat het in 2021 klaar is. Tijdens de restauratie hebben koning Willem-Alexander en koningin Maxima gebruik gemaakt van de Glazen Koets. Dat zouden ze naar mijn mening eeuwig mogen blijven doen, want de Glazen Koets staat bekend als een meesterstuk en is werkelijk prachtig.

Het koningshuis heeft zich op dit moment nog niet uitgesproken over de Gouden Koets. Het afleggen van werkbezoeken is een belangrijke manier van communiceren. Zo zijn ze bijvoorbeeld bij vluchtelingenprojecten geweest toen het vluchtelingenvraagstuk speelde. Nu zijn ze nog niet op werkbezoek geweest over dit onderwerp, maar dat komt ook omdat ze druk waren met werkbezoeken in het kader van corona. 

Of er in 2021 weer gebruik gemaakt wordt van de Gouden Koets, hangt af van de situatie op dat moment, en natuurlijk of de restauratie klaar is. Uiteindelijk moet er een beslissing worden genomen. Maar als één koning hier een beslissing over kan maken, dan is dat Willem-Alexander wel. Hij schuwt controversiële onderwerpen niet. Het excuus aan Indonesië en de toespraak op de Dam zijn daar voorbeelden van." 

"Je kan niet zo maar alles weghalen, als de geschiedenis niet bevalt", zegt Gert Oostindie. Hij is hoogleraar koloniale geschiedenis en directeur van onderzoeksinstituut Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV). "Maar juist door een koloniaal monument te laten staan en iets toe te voegen, laat je het koloniale verleden zien. Het is nou eenmaal het verleden. Daar kan je dan niet van weglopen."

Museumstuk

"Je kan er dus wel een nieuwe betekenis aan geven. Zoals het ter discussie stellen van het onderwerp of teksten bij standbeelden schrijven", noemt Oostindie als voorbeelden. "De koets is een specifiek geval. Daar kan je moeilijk allerlei bordjes met beschrijvingen opplakken. Er zijn twee keuzes: gebruiken of niet. Ik zou zelf zeggen, in het museum ermee." Oostindie verwacht dan ook niet dat de koning en koningin de koets nog gaan gebruiken na de restauratie. "Het is letterlijk een museumstuk."

Shrestha, Fatah-Black en Gomes vinden ook dat de koets in een museum zou moeten staan in plaats van dat er mee wordt rondgereden. Shrestha: "Op die manier kan iedereen naar een museum gaan om over ons verleden te leren. Nu wordt het juist verzwegen, omdat die koets rijdt zonder dat iedereen over de afbeeldingen weet. In een museum kan je laten zien: 'Er is jaren in geparadeerd, maar we hebben er van geleerd'."

Volgende stap

Fatah-Black: "Het verleden kun je niet uitwissen, maar je kan wel een volgende stap zetten. De koets past niet meer bij deze tijd. We zien andere landen niet meer als wingewesten."

Daarvoor zijn grote stappen gezet, legt de historicus uit. Zoals de afschaffing van slavernij en apartheid, maar ook het excuus aan Indonesië. "We zijn er nog lang niet, dat zie je wel aan de demonstraties die nu gaande zijn. Er moeten nog meer stappen worden gezet, waarvan de koets niet meer gebruiken één is."

Afstand nemen

Ook Gomes zegt dat de koets beter in een museum kan staan. "Met tekst en uitleg. Maar ook met standbeelden en straatnaamborden van slavenhandelaars. Met zulke stukken in een museum zou gezegd worden: 'Hier nemen wij afstand van. Dit is het verleden en hier zijn we klaar mee'.  Dan zou de bladzijde eindelijk omgeslagen kunnen worden."