Stereotypes in kinderboeken: 'Elk kind moet zichzelf kunnen herkennen'

Ymke de Bruijn deed voor Universiteit Leiden onderzoek naar diversiteit in kinderboeken en concludeerde dat veel boeken nog altijd behoorlijk wit zijn. In de 64 kinderboeken voor kinderen tot 6 jaar kwamen 2053 personages voor. Hiervan was maar 16 procent van kleur.

"In verhouding met de Nederlandse bevolking is er dus sprake van ondervertegenwoordiging van personages van kleur", zegt De Bruijn. In het onderzoek werd ook de rol van de personages onder loep genomen. "Wat opvallend is, is dat vrouwen van kleur vaker een rol op de achtergrond speelden, dan witte vrouwen."

Minder expliciet

Stereotypen liggen er tegenwoordig minder dik bovenop dan in oudere kinderboeken, maar dat betekent niet dat ze er niet zijn, zegt De Bruijn. "In een kinderboek over een klas zijn het donkere jongetje en het jongetje met een Marokkaanse achtergrond de druktemakers die veel grapjes maken. Als je tussen de regels doorleest, kun je wel wat stereotypen ontdekken."

Dat kan gevolgen hebben voor de kinderen die zo'n boek lezen of voorgelezen krijgen. "Boeken zijn belangrijk voor het zelfbeeld van kinderen", legt De Bruijn uit. "Als een kind bijvoorbeeld leest over een vriendschap tussen twee kinderen van een andere etniciteit, dan heeft dat een positief effect. Een kind kan dan denken: 'Dat kindje lijkt op mij en doet leuke dingen met dat andere kindje, dat kan ik dus ook'."

Kind kan zich buitengesloten voelen

Maar er is dus nog steeds een grote groep kinderen die niet gerepresenteerd wordt in kinderboeken. "Dat is problematisch. Daardoor zouden kinderen weinig voorbeelden zien die voor hen op toepassing zijn." 

Dat niet alle kinderen zich herkennen in kinderboeken, ziet ook schrijver Pim Lammers. Deze week verscheen zijn prentenboek Er was eens een koe, dat over dit onderwerp gaat.

Geen sprookjes over koeien

"Mijn boek gaat over een kalfje dat dol is op sprookjes, maar het jammer vindt dat er geen sprookjes zijn over koeien", vertelt Lammers. "Je hebt de drie biggetjes, de zeven geitjes, maar nergens een koe. Daarom gaat het kalfje zelf op zoek naar zo'n sprookje."

"Dit is precies wat veel kinderen meemaken", legt Lammers uit. "Bijvoorbeeld kinderen van kleur, of kinderen in een rolstoel. Zij zien zichzelf ook nooit terug in de verhalen die zij horen."

Om die reden schrijft Lammers kinderboeken met karakters die in andere boeken nog niet veel voorkomen. Hij schreef het eerste Nederlandse transgender-prentenboek: Het lammetje dat een varken is. In een ander boek komt een homoseksuele boer voor, die verliefd wordt op de dierenarts.

'Kinderen snappen meer dan we denken'

Lammers: "Ik hou me expliciet bezig met dit soort stereotypes. Ik vind dat kinderboeken voor alle kinderen een thuis moeten bieden. Elk kind moet zichzelf kunnen herkennen. Bovendien kun je zo moeilijke onderwerpen bespreekbaar maken."

Daar kun je niet jong genoeg mee beginnen, vindt Lammers. "Kinderen zijn heel slim, ze hebben meer door dan volwassenen denken. Het idee van bijvoorbeeld twee mannen die verliefd worden, vinden ze eerst gek, omdat ze het niet kennen. Maar als ze ermee in aanraking komen, snappen ze het heel goed."

Ook stoere meisjes

Dat bibliotheken zwarte piet in de ban doen, snapt Lammers, maar hij vindt niet dat Jip en Janneke moet volgen.

"Dat een figuur als zwarte piet uit de schappen word gehaald, lijkt me logisch," zegt Lammers. "Maar genderstereotypen zijn lastiger, want die komen ook in moderne boeken nog heel veel voor. Ik denk dat het goed is dat er een combinatie is, zodat kinderen óók boeken lezen waarin meisjes bijvoorbeeld juist stoer zijn. Dan zien ze dat het allebei mogelijk is."

Daar sluit Ymke de Bruijn zich bij aan. "Het is belangrijk dat ouders de kinderboeken met zorg uitzoeken, zodat kinderen bijvoorbeeld ook zien dat een vrouw kan werken, terwijl de man het huishouden doet."

Bedreigingen om Jip en Janneke

Bij een debat over kinderboeken met zwarte piet merkte PvdA-statenlid Julie d'Hondt afgelopen woensdag op dat ook andere kinderboeken veel ouderwetse stereotypen bevatten. "Ik ben dol op Annie M.G Schmidt, maar Jip en Janneke kan echt niet meer", zei de politica.

Nadat een video van haar uitspraak op sociale media werd gedeeld, kreeg D'Hondt talloze boze reacties over zich heen. Ze ontving zelfs bedreigingen. Volgens haar partij was de opmerking als persoonlijk voorbeeld bedoeld. 

De Utrechtse Commissaris van de Koning Hans Oosters zegt stappen te ondernemen tegen de dreigementen. Tegen Radio M Utrecht zei hij vanochtend: "Bedreigingen zijn echt uit den boze, dat is verwerpelijk en mag niet worden toegestaan."