Nog een hoop stereotypen te vinden in schoolboeken: 'Het is net sluikreclame'

De universiteit onderzocht alle schoolboeken die in de brugklas gebruikt worden voor de vakken Nederlands en wiskunde. Daarin zijn vrouwen systematisch ondervertegenwoordigd, vertelt Judi Mesman, hoogleraar op het gebied van jeugd en maatschappij. "Het is een vrij consistent patroon."

Vrouwen

"Van de mensen met een beroep is 28 procent vrouw, terwijl een ruime meerderheid van de vrouwen in Nederland een baan heeft." Verder zijn vrouwen iets oververtegenwoordigd onder personages in de ouderrol en personages met een huishoudelijke taak.

Bij het kijken naar etniciteit werden de aantallen in de boeken vergeleken met de verhoudingen in de Nederlandse samenleving. Volgens het CBS is in Nederland 13,4 procent van de bevolking van niet-Westerse afkomst. De teksten in de boeken bleven hier ver bij achter: zelfs met een heel ruime definitie van ‘niet-Westerse namen’ was slechts 9 procent van de personages niet-Westers.

Beeldbepalend

Opvallend genoeg lag dit in de afbeeldingen in de boeken veel hoger, op 16 procent. "Dat is heel beeldbepalend en daarom belangrijk. In de teksten is ruimte voor meer niet-Westerse karakters." 

Jezelf niet terugzien in schoolboeken kan zelfs invloed hebben op je schoolresultaten, vertelt ze. "Uit onderzoek is gebleken dat meisjes het beter doen op toetsen in exacte vakken als er voorbeelden bij staan van vrouwen. Jezelf identificeren met de stof heeft invloed op hoe gemotiveerd je bent." 

Ze vergelijkt de invloed van die stereotypes met sluikreclame. "Je hebt het niet door, maar het heeft wel invloed. Jezelf terugzien in rolmodellen zet deuren en ramen voor je open." 

Wat verder opviel is dat mensen met een niet-Westerse achtergrond vaker een beroep met een lagere maatschappelijke status hebben. "En sporters waren vaak donker. Blijkbaar zijn deze mensen op dat gebied wel meer zichtbaar."

'Triviaal onderzoek'

"Sommige mensen zullen het onderzoek triviaal vinden, maar het is een belangrijke bron van informatie. Kinderen in Nederland krijgen deze schoolboeken allemaal te zien, het is verplichte kost. Als je je dan niet vertegenwoordigd voelt, kan je het idee krijgen dat je er niet bij hoort en dat de verhalen niet over jou gaan." 

Eén van de uitgeverijen die heeft meegedaan aan het onderzoek is Uitgeverij Malmberg. "Op stereotypering letten we nu wel meer dan vroeger", vertelt John Nouwens, directeur-uitgever van Malmberg. Alle uitgeverijen wiens lesboeken onderzocht zijn, hebben een apart rapport gekregen over hun eigen boeken.

"We gaan evalueren. Wat wel ingewikkeld is, is dat we niet altijd weten wat de norm is. Wat we nu denken dat er geldt in de samenleving, hoeft over een paar jaar niet meer zo te zijn. Terwijl een rekenmethode bijvoorbeeld wel 8 à 10 jaar meegaat."

Opgave uit een lesboek.

Nouwens vertelt dat een lesmethode vaak door een groot auteursteam wordt gemaakt, soms bestaande uit 30 tot 40 auteurs. "We zeggen: let op taalgebruik, gebruik sommige woorden wel of juist niet, let op stereotypering. Maar tellen, zoals de onderzoeker heeft gedaan, dat doen we niet." 

Malmberg zegt wel actief bezig te zijn met diversiteit en haalt als voorbeeld een methode voor het basisonderwijs aan, waarin ze 'heel diverse identiteiten presenteren'. "Dan herkennen kinderen zich altijd wel in iets."

33 schoolboeken onderzocht

Voor het onderzoek leverden Nederlandse uitgeverijen in totaal 33 schoolboeken over wiskunde en Nederlands aan. "Die hebben vanaf het begin meegewerkt, omdat ze wilden weten hoe het zat met diversiteit in hun boeken", zegt Mesman. In slechts 2 van de 33 aangeleverde schoolboeken waren vrouwen niet ondervertegenwoordigd.

"Het is niet zo dat de stereotypen ervan af spatten", vervolgt ze. "Uitgevers en schrijvers doen echt wel hun best om iedereen te vertegenwoordigen, maar het zijn juist die subtiele patronen, die onbewuste stereotypen, die in de tekst sluipen."

"De uitgevers gaan de resultaten van het onderzoek bespreken met hun auteurs", zegt Stephan de Valk, directeur van de branchevereniging. "In de toekomst kan dan de in de rapporten genoemde onbewuste stereotypering vermeden worden."