Avondklok per direct opgeheven: waarom heeft de rechter dit besloten?

Begrijpelijk, noemt noodrechtspecialist Adriaan Wierenga van de Rijksuniversiteit Groningen de uitspraak van de rechtbank in Den Haag over de avondklok. "Het verkeerde juridische instrument is ingezet om tot de avondklok te komen."

Spoedsituatie of niet?

Het kabinet gebruikte de Wet Buitengewone Bevoegdheden Burgerlijk Gezag (WBBG), ook wel de 'wet noodtoestand' genoemd, om de avondklok er te laten komen. "Die wet is bedoeld voor uitzonderlijke omstandigheden waarbij er echt een spoedsituatie is", zegt Wierenga. Denk daarbij aan een dijkdoorbraak.

"In dit geval heeft de regering drie dagen de tijd genomen om met het parlement te overleggen over de avondklok", vervolgt de noodrechtspecialist. "Als de avondklok echt zo spoedeisend was, dan had de regering dat besluit direct genomen zonder dat dagenlang te overleggen met de Kamer."

Wat betekent dit voor de avondklokboetes? 

De boetes die mensen hebben gekregen omdat ze de avondklok hebben overtreden, worden niet automatisch tenietgedaan, zegt Henny Sackers, hoogleraar strafrecht en criminologie aan de Radboud Universiteit. "Op dat moment waren die boetes gebaseerd op geldend recht. Wie zijn boete wil kwijtschelden, zal dus actie moeten ondernemen. Burgers moeten tegen de boete in beroep gaan."

De kans is volgens hem best groot dat de rechter de boete zal vernietigen. 

Daarnaast is er nog een andere mogelijkheid om een avondklokboete uiteindelijk niet te hoeven betalen. Sackers doelt een soort generaal pardon, zoals dat ook gedaan is bij het verlagen van de coronaboete aan het begin van de eerste golf. "Dat is ongebruikelijk, maar wel heel efficiënt: zo voorkom je dat honderden mensen naar de rechter gaan."

Wierenga werpt de vraag op: was de nood echt zo hoog? "Als je een spoedeisende procedure volgt, dan rijmt het niet met drie dagen uitgebreid debatteren. Als je de tijd neemt om met het parlement te overleggen, heb je geen blijkbaar geen spoed."

De voorzieningenrechter die het besluit vanochtend in de Haagse rechtbank heeft genomen, heeft ook gezegd: de avondklok lag al eerder op tafel als optie om in te voeren in Nederland. Ook daarom besloot de rechter: niet spoedeisend. 

'Het had sneller gemoeten'

Ook Geerten Boogaard, hoogleraar decentrale overheden aan de Universiteit Leiden, stelt dat de rechtbank in Den Haag een 'zeer goed punt' heeft. "In alle omstandigheden heeft de rechter die deze uitspraak deed gelijk", zegt hij. "Het besluit rondom de avondklok had inderdaad veel sneller gemoeten."

De hoogleraar stelt dat het goed is dat er kritisch wordt gekeken naar de procedure die het kabinet heeft gevolgd. "Daar zijn fouten gemaakt en het is heel goed dat een rechter hier probleem maakt."

Wel is hij ook kritisch dat de avondklok per direct moet worden opgeheven. "Dat is wel snel, zoiets schept verwarring, vooral omdat je van tevoren wéét dat de staat dit meteen gaat aanvechten. Ik denk dan: stel die opheffing wordt toch opgeschort, dan wordt het toch heel moeilijk voor agenten om vanavond die avondklok te handhaven. Had de rechter het kabinet niet wat meer tijd kunnen geven?"

Geen tijd te verliezen

Het kabinet heeft volgens Wierenga steeds op twee paarden gewed. "Wel het parlement erbij halen en aan de andere kant een procedure volgen waarbij geen tijd te verliezen is."

Waarom het kabinet dat heeft gedaan, is voor Wierenga gissen. "Misschien zijn ze onbekend met de regelgeving, met hoe de wet werkt."

Maar hoe zit het dan vanavond? 

Inmiddels heeft het kabinet het avondklokbesluit aangevochten door een spoedappel in te dienen. Geerten Boogaard, bijzonder hoogleraar decentrale overheden aan de Universiteit Leiden, vermoedde vanochtend al dat het kabinet dat zou doen. Het is een soort turbo-procedure bij het gerechtshof. Een spoedappel kan alleen worden ingesteld bij een hoger beroep van een kort geding. "Het kabinet gaat dit niet op z'n beloop laten en morgen eens kijken wat te doen", zegt Boogaard. 

Hij denkt dat in de loop van de dag duidelijk wordt wat het gerechtshof van dat spoedappel vindt. "Er moet iets komen waardoor de regel voor vanavond helder is", zegt Boogaard. "Dit schept natuurlijk verwarring bij de mensen."

Als de hogerberoepsrechter die het spoedappel bekijkt stelt dat het te snel is om de avondklok vanavond al op te heffen, dan kan er worden besloten dat de opheffing niet onmiddellijk hoeft. "Dat zou het kabinet meer tijd geven om te kijken of ze het via een voortzettingswet kunnen regelen."

Dat is een nog goed te keuren wet die bekrachtigt wat de regering nu heeft gedaan. Door die wet kan de avondklok wel worden verlengd door het kabinet. "Je kan die wet vergelijken met de tijdelijke coronawet", stelt Geerten.