Snackbar sluiten tegen overgewicht? 'Vette rotzooi kunnen ze ook thuis bakken'

Als het aan de Raad voor de Volksgezondheid & Samenleving ligt, moeten gemeenten meer mogelijkheden krijgen om een teveel aan fastfoodwinkels of snackbars te weren. Het adviesorgaan pleit daarvoor in een rapport dat vandaag verscheen.

'Wij zijn niet alleen de boosdoener'

Maar cafetaria's en snackbars zijn niet alleen de boosdoener, zegt Tom Bieleveld van Tom's Cafetaria in Leeuwarden. Er zijn zoveel ongezonde dingen die bijdragen aan overgewicht. Koeken, snoep, chips. Niet alleen friet. Bovendien, vraagt hij zich af: "Wat is nu gezond en ongezond eten? Er wordt altijd gedaan alsof je zelfmoord aan het plegen bent als je een patatje eet." 

Cafetaria's zitten altijd op de schopstoel als het over ongezond eten gaat, zegt hij. "Maar het is gewoon een aardappel die gefrituurd is. Je hebt ook vetten nodig. Als je dat af en toe eet, is dat niet zo erg." 

Hoe ongezond is friet?

Van één portie patat per week word je niet dik, schrijft het Voedingscentrum op zijn website. "Als je gezond en gevarieerd eet, is het geen probleem om af en toe een frietje te eten. Het gaat om de juiste balans."

Volgens het Voedingscentrum is af en toe friet eten als avondeten beter dan tussendoor. In een portie friet (175 gram) zonder zout en met mayonaise zitten 560 kilocalorieën. In een kroket van 70 gram zitten 190 calorieën en in een frikandel van 85 gram 200 calorieën.

Hij vraagt zich af of het weren ervan een oplossing is. "Iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen leven. Ik weet niet of de overheid zich ermee moet bemoeien. Mensen kunnen zelf beslissen wat ze eten. Haal je cafetaria's weg, dan kunnen mensen nog bestellen." 

Volgens Bieleveld zijn variatie en met mate de magische woorden. "Het aloude 'elk pondje gaat door het mondje' geldt ook vandaag de dag nog steeds." 

'Wij verplichten mensen nergens toe'

Ook Petra Kleinjan van Cafetaria De Fer in Breda vindt dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor wat ze naar binnen werken. "Mensen die hier komen, zeggen zelf al: 'een keer zondigen mag'. Dus ze weten dat het ongezond is. Ze zijn verstandig genoeg om eigen baas te zijn. Wij verplichten ze nergens toe."

En ongezond eten, daar heb je geen cafetaria voor nodig, zegt ze. "Mensen kunnen thuis van alles klaarmaken dat niet helpt bij obesitas. Vette rotzooi kunnen ze thuis ook bakken."

Bovendien, zegt ze: "Wij moeten ook onze boterham verdienen." Het idee van het weren van snackbars vindt ze niet fijn. "Ik sta er een beetje raar van te kijken. Dit voelt niet zo prettig. Ik doe het mijn leven lang. Ik was 14 jaar toen ik friet ging bakken bij mijn vader en ik word 62. Dit is mijn levenswerk."

'Verbieden is aantrekkelijker maken'

Yucel Calan, sinds 1994 eigenaar van cafetaria 't Hoekje in Utrecht, bakt ook al zijn hele leven friet. Als hij zorgt voor het obesitasprobleem, wil hij meteen sluiten, zegt hij. Maar hij denkt niet dat cafetaria's het probleem zijn.

Friet en frikandellen eten, dat zit in de Nederlandse cultuur, zegt hij. En met het verbieden van cafetaria's los je het obesitasprobleem volgens hem niet op. "Als je iets niet mag, doe je het nog sneller. Het trekt mij extra aan en duwt me er juist heen."

Hij vindt wel dat mensen een eigen verantwoordelijkheid hebben. "Je doet het allemaal zelf wat er binnenkomt. Ik heb ook wat overgewicht. Maar ik ben aan het afremmen met ongezond eten. Het ligt bij jezelf wat je ermee doet."

Soms hoort Calan klanten elkaar zelfs aanspreken op hun eetgedrag. "Dan zijn er bijvoorbeeld twee vrienden of vriendinnen. En dan zegt de één tegen de ander: moet je wel twee kaassoufflés nemen? Dat gebeurt de laatste jaren veel meer dan voorheen."

Calan staat er wel voor open om gezonder voedsel aan te bieden. "Ik zou dat graag willen doen. Overgewicht is nooit goed. Maar ik moet er wel een markt voor vinden. Er moet een goed plan zijn, dan wil ik wel veranderen."

Hij noemt als voorbeeld het uitbreiden van zijn assortiment met gezondere producten. "Daarmee stimuleer je mensen ook gezonder te eten. Als ze het zien liggen, gaan ze daarvoor. Dat vind ik goed."

Cafetaria's weren: heeft het zin?

Directeur van het Voedingscentrum Gerda Feunekes wilde vijf jaar geleden al dat de overheid meer actie zou ondernemen voor gezonde voeding in achterstandswijken. Die actie is ook ondernomen, zegt ze. Onder meer met een Nationaal Preventieakkoord. "Maar aan de horeca- en snackkant is weinig gebeurd. Het aantal snackbars en fastfoodrestaurants blijft volgens onderzoek groeien met zo'n 10 procent per jaar." 

Het aanbod van ongezond eten is nu groter dan het aanbod gezond eten. "Het is vaak makkelijker een hamburger te kopen dan een appel", zegt ook gedragsonderzoeker aan de Universiteit Maastricht Roel Hermans. "Als iets makkelijk bereikbaar is, goedkoop en lekker, ligt het voor de hand dat je daarvoor kiest."

Die verleidingen maken het lastig gezond te eten, zegt Feunekes. Daarom heeft het zin om cafetaria's te weren, want je haalt verleidingen weg. En mensen gaan geen kilometers omrijden voor hun frietje, zegt ze. "Ze halen vooral eten in hun directe omgeving."

Maar het weren van snackbars alleen is geen oplossing. Feunekes: "Het is een combinatie van maatregelen. Denk aan water overal gratis maken en een verbod op snoepautomaten." Hermans: "Je moet verschillende wegen bewandelen om het doel te bereiken. Het is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid die niet alleen bij de ondernemers van de friettent ligt."

Het verruimen van mogelijkheden om snackbars te weren is niet het enige advies. De Raad adviseert ook een lager btw op groenten en fruit. RTL Z rekende vorige maand al uit wat het betekent als daar inderdaad een lagere btw voor gaat gelden. Voor ondernemers is het een nachtmerrie: