Raven van Dorst wil aangesproken worden met 'hen' of 'die': hoe gangbaar is dat al?

Gisteren gooide Raven van Dorst, onder andere bekend van de band Dool en verschillende tv-programma's, een heldere, duidelijke en veelbesproken boodschap de wereld in via Instagram. Daarin werd Raven als nieuwe naam aangekondigd. 

"Mijn hele leven lang heb ik geprobeerd om de mal van het 'vrouw-zijn' zo groot mogelijk te maken, zodat ik er ook in pas. (...) Ik wil het volgende deel van mijn leven ingaan zonder die hokjesdwang. En dat begint met een nieuwe naam. Een naam die ik zelf kies."

De boodschap werd ondertekend met:

'Raven. Die / Hen / Kijk maar.'

Afscheid

Daarmee neemt de muzikant en BN'er afscheid van verwijzingen zoals 'hij' of 'zij', 'haar', of 'hem'. Wie naar Raven wil verwijzen, zoals in dit artikel gebeurt, kan dat bijvoorbeeld dus doen met 'die' of 'hen'.

Raven is niet de eerste die zoiets aangeeft: ook schrijver Marieke Lucas Rijneveld gaf aan non-binair te zijn, en wordt nu door journalisten met bijvoorbeeld 'hen' aangeduid. 

"Het duurt eventjes voordat zo'n woord gangbaar wordt in een hele samenleving", zegt Rutger Kiezebrink, taaladviseur bij Genootschap Onze Taal. Hij zit in een werkgroep van de Taalunie met onder andere taalwetenschappers en mensen die vanuit hun persoonlijke ervaring een mening hebben over het woordgebruik. In die groep wordt gesproken over het gebruik van 'hen' of 'die' en andere woorden die worden gebruikt om te verwijzen naar non-binaire personen. Er zal na overleg een advies komen.

Groep tussenmensen 

Het begon, zo weet Kiezebrink, met een roep vanuit een grote groep tussenmensen, non-binaire personen en het Transgender Netwerk Nederland. Laatstgenoemde hield vijf jaar geleden een enquête onder ruim vijfhonderd non-binaire Nederlanders. Er kon worden gekozen tussen die/die/diens, hen/hen/hun of dee/dem/dijr. De tweede optie, hen/hen/hun, kreeg de meeste voorkeuren. 

'Hen' komt oorspronkelijk uit de Zweedse taal aangewaaid, weet Kiezebrink. In het Zweeds betekent han hij en hon zij. "Hen zat er dus tussenin."

Het ingewikkelde aan het Nederlands, is dat 'hen' natuurlijk al werd gebruikt. "Dat kan nadelig zijn en verwarring oproepen bij mensen", denkt de taalexpert, maar aan de andere kant, kan het ook juist goed werken. "Mensen kennen het woord al. Ze moeten dan alleen nog weten en leren dat het in een andere, genderneutrale context ook wordt gebruikt."

In de Van Dale

Vorig jaar werd 'hen' als verwijzing naar een non-binair persoon, in de online-editie van de Van Dale opgenomen, vertelt directeur Ton den Boon desgevraagd. De aanleiding waren interviews met Marieke Lucas Rijneveld over hen non-binair-zijn. 

"Je ziet dat, nadat een bepaald deel van de bevolking ermee komt, zoals in dit geval non-binaire personen, en ze het bijvoorbeeld in hun Twitterprofiel zetten, de media de term oppakken", zegt Den Boon. Vervolgens gaan ook wetenschappers zich erover buigen, en juristen: hoe gaan we het in de wetgeving doen?

Den Boon: "Dat is wel een moment dat wij van Van Dale ook gaan nadenken: moeten wij hier iets mee?"

Het antwoord was dus: ja. "Het staat nog wel met een label, waarmee we aangeven dat het nog niet algemeen gangbaar is in de samenleving." Den Boon vermoedt dat, mocht er een nieuwe druk van de Van Dale komen, er een grote kans is dat de verwijswoorden ook in de printversie van het woordenboek zullen worden opgenomen. 

Langzaam maar zeker

Een woord burgert langzaam in, zegt taaladviseur Kiezenbrink. "Dat kun je niet forceren. Je kunt niet krampachtig iets veranderen, er zal een meerderheidsgevoel ontstaan, en dan gaan er steeds meer mensen in mee."

Dat kost volgens hem niet alleen tijd en gewenning, maar ook duidelijke communicatie. Hoe willen mensen het? Wat betekent het woord? Hoe gebruik je het? "Een woordenboek kan daarbij helpen", zegt Den Boon. "Woordenboeken zijn er voor mensen die een woord dat ze tegenkomen, willen opzoeken om de betekenis en het gebruik te achterhalen."  

Als hij eerlijk is, struikelt hij zelf nog af en toe over het gebruik van het woord. "Maar dat zal vast wel wennen." Den Boon kan zich in elk geval voorstellen dat jongere generaties het makkelijker overnemen. "Je zit vaak ook een beetje vastgeklonken aan het taalgebruik waarmee je bent opgegroeid." 

Heel veel opties

Bovendien heb je, stelt Kiezenbrink, ook mensen die het tóch weer anders doen of willen. Zo heeft hij ook de suggestie 'hin', 'vij' of 'zhij' al in de werkgroep besproken.

Er zijn heel veel opties. Want, zoals Raven ook schreef: Die, Hen, of 'kijk maar'.