Wanneer ga je te ver? Het grijze gebied van grensoverschrijdend gedrag

"Grensoverschrijdend gedrag is gedrag waarbij iemand de grenzen van de ander aantast of overschrijdt", zegt gz-psycholoog Ilona van Vlimmeren van ForLight GGZ, een instelling gespecialiseerd in grensoverschrijdend gedrag. "Of iemands grens wordt overschreden, kan afhangen van de context."

Juist dat subjectieve aspect maakt het lastig. "In sommige gevallen is het overduidelijk dat iemands grens wordt overschreden, maar niet in allemaal."

Waar ligt de grens?

Van Vlimmeren somt voorbeelden op van grensoverschrijdend gedrag: stalken, dreigen, intimideren, manipuleren, seksueel getinte opmerkingen maken én machtsmisbruik. "Bij bijvoorbeeld stalken weet je dat je iemands grens overgaat wanneer iemand zegt geen contact meer te willen, maar bij bijvoorbeeld intimidatie of seksueel getinte opmerkingen is die grens onduidelijker."

Ze spreekt vaak mensen die zich er niet van bewust zijn een grens te overschrijden of niet die intentie hebben, maar dit toch doen. "Dan is het van belang om uit te zoeken waar dat aan ligt."

Grensoverschrijdend gedrag kan plaatsvinden in privésituaties, maar ook op het werk. Daar hebben liefst 1,8 miljoen mensen te maken met verbale vernedering, intimidatie of grensoverschrijdend gedrag op de werkplek, blijkt uit onderzoek van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) in 2019.

Aanstaren: heftig genoeg?

"We moeten veel kritischer kijken naar hoe dit kan gebeuren", zegt Caroline Koetsenruijter, die organisaties leert om te gaan met agressie op de werkvloer. Volgens haar worstelen veel bedrijven met de vraag wat precies grensoverschrijdend gedrag is. "We denken vaak aan het sturen van een dickpic of hand op de borst, maar wat vinden we van een leidinggevende die je lang en heftig aanstaart? Veel vrouwen en mannen weten niet of dit heftig genoeg is om te melden."

Koetsenruijter vraagt zich dus af hoe dit gedrag kan ontstaan, maar ook hoe dit het beste kan worden aangepakt. Ze benadrukt dat het belangrijk is om te weten welke mogelijkheden er zijn om het aan te pakken. "Ik hoor soms dat mannen uit de lift stappen als een vrouw alleen de lift instapt. Zo'n sfeer wil je niet creëren op de werkplek."

Aanspreken of klacht indienen

Het beste is om als eerste naar een vertrouwenspersoon toe te gaan en aan te geven dat je je onveilig voelt, zegt advocaat Mirjam Decoz, gespecialiseerd in het arbeidsrecht en voorzitter van klachtencommissies. "Die moet jou dan goed uitleggen welke acties je kunt ondernemen, zoals iemand zelf aanspreken op zijn gedrag."

Een andere mogelijkheid is het kiezen van mediation. "En als de feiten ernstig zijn, zoals alsmaar grensoverschrijdende opmerkingen en insinuaties van iemand in een machtspositie, kun je een klacht indienen."

Dan gaat het dus niet om een strafrechtelijk onderzoek, benadrukt Decoz. Volgens haar zit er een groot grijs gebied tussen grensoverschrijdend gedrag dat wel en niet wettelijk strafbaar is.

"Aanranding en verkrachting vallen onder het strafrecht", zegt ze. "Maar grensoverschrijdende grapjes of opmerkingen, pesten of intimideren onder het civiel recht. Je werkgever wordt dan gezien als burger die jou een veilige werkplek moet bieden. Doet de werkgever dit niet, dan mag je hem daarop aanspreken."

Morele grens

Een van de oplossingen is dus mediation. Judith Stoop krijgt in haar werk als mediator bij arbeidsconflicten veel te maken met grensoverschrijdend gedrag. Ze heeft het dan niet over gedrag dat wettelijk strafbaar is, maar over gedrag dat mensen 'een gevoel van onveiligheid' geeft. "En daarmee een morele grens overgaat."

Stoop moet denken aan een mediation die ze laatst deed. "Het ging om een vrouw die melding had gemaakt van grensoverschrijdend gedrag van haar mannelijke collega. Hij maakte haar onder meer regelmatig complimenten die haar een benauwd gevoel gaven. Na haar melding werd de collega op non-actief gesteld en vond een onderzoek plaats om te kijken of er iets strafbaars was gebeurd. Dat was het protocol van de organisatie."

Blij met gesprek

Na een paar maanden bleek dat niet zo te zijn en moesten de collega's weer samenwerken, zegt Stoop. "Een mediationgesprek hielp hierbij. De vrouw was blij om hem te spreken. Ze gaf aan dat ze eigenlijk veel eerder met hem had willen praten, maar dit niet durfde. De man kon op zijn beurt uitleggen waarom hij deed wat hij deed en zei dat hij haar nooit een onveilig gevoel had willen geven."

Volgens Stoop gaat het vaak mis 'in hoe dingen zijn bedoeld en zijn ervaren'. Een groot onderzoek of iemand op non-actief stellen is niet altijd de beste oplossing, zegt ze. Uiteraard wél als er iets strafbaars is gebeurd. "Ik snap dat dat niet altijd even makkelijk is omdat je niet weet wat er precies is gebeurd. Maar in veel gevallen is het gedrag niet strafbaar en kom je door een gesprek erachter hoe je met elkaar wilt omgaan. Anders ligt het gevaar op de loer dat je te snel gaat denken in dader-en-slachtoffer."