Oekraïense Ela wil werken, maar dat is niet makkelijk: 'Ik wil niet op de bank zitten'

Vrijdag kwam ze aan in het voor haar onbekende Nederland. Maar als je wil werken als Oekraïner, waar ga je dan heen? Het is al heel wat dát Ela graag aan het werk gaat. Wie de beelden de afgelopen twee weken heeft gezien, weet dat werken misschien wel het laatste is waar je aan denkt.

'Bang om te solliciteren'

"Het is heel moeilijk voor ons om informatie te zoeken", zegt Ela. "Ik ben de hele week bezig geweest om in contact te komen met overheidsorganisaties. Maar ik ben ook bang om te solliciteren. Ik heb geen papieren."

Ela kan en wil best een boel. Ze heeft kwaliteiten in de IT-sector, spreekt Oekraïens, Russisch en Engels en zou ook wel fysiek werk willen doen. De familie waar Ela en haar dochter verblijven helpt haar wel een handje. Zo is er al een afspraak met een school geregeld voor haar dochter en zijn de eerste thuislessen al achter de rug.

'Gesprek ging goed, ze kan beginnen'

Kate Novik kent de andere kant van het verhaal. Zij heeft een schoonheidssalon in Amsterdam en wil dolgraag de Oekraïense Irina aan haar team toevoegen. Het sollicitatiegesprek van gisteren ging goed en Irina kan - als het allemaal mag - aan de bak.

Met deze oproep begon de zoektocht van Irina:

"Maar ik weet niet hoe ik het nu precies moet regelen", zegt de Belarussische. "Ik probeer nu zoveel mogelijk informatie te verzamelen zodat ik haar werkzaamheden legaal kan maken. Maar er zijn nog wel een paar dingen die ik niet weet op dit moment."

En dat is logisch. Want er zijn ook nog geen definitieve regels opgesteld voor mensen die nu aankomen vanuit Oekraïne. Het land is geen lid van de Europese Unie en dus gelden er - normaal gesproken - strengere regels. 

'Toets, vergunning, het kan wel zeven maanden duren'

Oekraïners hebben het recht om negentig dagen vrij te reizen door Europa. Als ze willen werken, lopen ze tegen die regels aan, zoals bijvoorbeeld de arbeidsmarkttoets, zegt Tesseltje de Lange, hoogleraar Europees migratierecht van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Die toets houdt in dat een werkgever eerst moet kijken of er voor de aangeboden functie geen personeel te vinden is in Nederland of de EU. Er zijn wel uitzonderingen: zo zijn kennismigranten van die toets uitgezonderd.

Die toets is nodig om als werkgever in aanmerking te komen voor tewerkstellingsvergunning. De beslistermijn is in principe vijf weken, maar al met al kost het veel tijd. "Je bent zo drie tot zeven maanden verder", zegt De Lange.

Hoewel met de huidige tekorten op de arbeidsmarkt het niet is uitgesloten dat de tewerkstellingsvergunningen verleend worden. De Lange is geen voorstander van de getoetste tewerkstellingsvergunning voor de Oekraïners. "Zonder arbeidsmarkttoets moet de werkvergunning binnen twee tot drie weken lukken en kunnen mensen die dat willen wat gaan doen; van gedwongen stilzitten wordt niemand beter."

Zo ging het vóór de oorlog in Oekraïne

Een Oekraïense werknemer in je bedrijf? Dan moest je best wat stappen ondernemen voordat hij of zij kon beginnen. De werkgever is namelijk de zogenoemde 'referent', dat betekent dat de werkgever onder meer het visum aanvraagt. 

1. Eerst werven in Nederland, de EU of Zwitserland. "Alleen als u daar geen geschikt personeel kan vinden, mag u werven in andere landen."
2. Verificatieplicht: er mogen alleen mensen in Nederland werken die hier ook écht mogen werken.
3. Tewerkstellingsvergunning of gecombineerde vergunning aanvragen voor verblijf en arbeid (daaronder valt in sommige gevallen de arbeidsmarkttoets.
4. Een woning regelen
5. Daarnaast zijn er soms nog aanvullende eisen, zoals de taaleis voor een risicovol beroep.

Bron: Rijksoverheid

De vergunning wordt door werkgevers ook gezien als barrière. De Lange hoopt dat de vergunning achterwege wordt gelaten. "Laat de arbeid vrij. Dat willen de bewindspersonen volgens mij ook. Maar stel wel goed controle in. Dat de arbeidsinspectie een team inricht om te kijken of de naleving van goede arbeidsomstandigheden en CAO-conforme loonbetaling, wel correct verloopt."

Syrische vluchtelingen

Met de arbeidsmarktintegratie van Syrische vluchtelingen bleek dat 'het niet haalbaar is om aan sommige eisen vast te houden', zegt De Lange. Dat geldt volgens haar bijvoorbeeld ook voor de kennis van de Nederlandse taal die in sommige beroepen wordt verlangd.

"Zelfs voor de schoonmaak moet je een certificaat hebben waarvoor basiskennis Nederlands nodig is. Laat de processen die in het Engels kunnen in het Engels, als dat mensen die willen werken sneller aan een baan helpt."

Sommige Oekraïense kinderen die in ons land zijn aangekomen krijgen al wel lessen Nederlands. Zo zie je in de video hieronder:

De Lange merkt op dat er nog een grote groep asielzoekers in ons land is, die al jaren tegen deze regels aanloopt en zit te wachten op de mogelijkheid om actief te zijn. "Als we Oekraïners nu de kans op vrije toegang tot de arbeidsmarkt geven, dan vind ik dat we dat voor Afghaanse asielzoekers ook moeten doen. Dat betekent dat ze ook meteen, of na het nu toegepaste half jaar wachten, onbeperkte vrije toegang tot de arbeidsmarkt hebben. Dat moet Nederland hen op grond van Europees recht bieden, maar daar hoor je zelden iemand over."

Nog even afwachten

De komende periode blijft het dus even afwachten voor Kate en Ela, én dit geldt net zo voor andere asielzoekers die al veel langer in Nederland wachten op een beslissing en die willen werken. De Lange: "Hopelijk wordt voor beide groepen snel een verwelkomend arbeidsmarktbeleid ingevoerd."