Waarom krijgen volwassenen geen HPV-prik (terwijl dat wel nuttig kan zijn)?
Iedere jongere tot 18 jaar komt in aanmerking voor een gratis HPV-vaccinatie, maar ook voor sommige volwassenen kan een vaccinatie tegen HPV zinvol zijn. Alleen is er dan een flinke drempel: wie 'm wil, moet flink in de buidel tasten. Een volledige vaccinatie kost rond 450 euro, die je zelf moet ophoesten. Toch doen ieder jaar steeds meer vrouwen het.
HPV staat voor Humaan Papillomavirus: een virus dat baarmoederhalskanker kan veroorzaken. Het virus kan via elk seksueel contact worden overgedragen en 80 tot 90 procent van de mensen krijgt het. Meestal ruimt het afweersysteem het virus weer op.
In 10 tot 20 procent van de gevallen gebeurt dat niet en dan is er dus een kans dat het virus zorgt voor baarmoederhalskanker. Dat komt vooral voor onder jonge vrouwen. Daarom krijgen vrouwen tussen de 30 en 60 jaar elke vijf jaar een uitnodiging voor een uitstrijkje. Kinderen en jongeren tussen de 10 en 18 jaar krijgen een uitnodiging voor een gratis vaccinatie tegen HPV.
Afwijkende cellen
Maar wil je als volwassene een vaccinatie, dan word je flink op kosten gejaagd, ondervond de Utrechtse Rachel (35). Waar haar eerste uitstrijkje op haar 30ste nog helemaal goed was, bleek het bij haar tweede uitstrijkje mis: er werden afwijkende cellen gevonden.
Dat betekende nog niet direct iets ernstigs, maar Rachel moest wel behandeld worden. Ze onderging een lisexcisie; een behandeling waarbij een dunne metalen lis elektrisch wordt verhit. Daarmee wordt het afwijkende deel van de baarmoedermond weggehaald.
Eind goed al goed, zou je denken, ware het niet dat de behandeling misschien niet nodig was geweest als Rachel had geweten van het bestaan van HPV-vaccinaties voor volwassenen, zegt ze. "Daarover hoorde ik voor het eerst bij de gynaecoloog. Ze vertelde me dat je die kunt nemen als je schoon bent."
Geen gelijke kansen
Die vaccinatie bleek peperduur: voor de totale vaccinatie, die drie prikken omvat, moest ze zo'n 450 euro betalen. Ze noemt dat 'frappant'. Vooral omdat dit om het voorkomen van kanker gaat, en niet om een reisvaccinatie - die soms wel wordt vergoed. "Ik heb het geluk dat ik een spaarpotje heb waaruit ik dit kan betalen, maar dat hebben heel veel mensen niet. Op deze manier zijn er geen gelijke kansen."
Rachel vindt dat zorgelijk. "Er is nu veel aandacht voor HPV, maar de generatie waar ik toe behoor, loopt onnodig veel risico. Wij zijn net de generatie die niet mee kan doen aan het vaccinatieprogramma. En kanker krijgen is geen pretje en onnodig als je weet dat dit voorkomen kan worden met een vaccinatie."
Steeds meer volwassenen kopen HPV-prik
Buiten het Rijksvaccinatieprogramma om, nemen steeds meer volwassenen in Nederland op eigen initiatief een HPV-vaccinatie, blijkt uit cijfers van Stichting Farmaceutische Kengetallen (SFK). Het aantal groeit al jaren gestaag, en in de afgelopen twee jaar liep het sneller op.
- in 2020 namen 5566 mensen* een HPV-vaccinatie op eigen initiatief
- In 2021 namen 8213 mensen* een HPV-vaccinatie op eigen initiatief
Het gaat vooral om vrouwen, maar ook ruim 1000 mannen namen in de afgelopen jaren een HPV-vaccinatie.
*De cijfers gaan voornamelijk om volwassenen, maar ook een paar honderd minderjarigen hebben op eigen initiatief een HPV-vaccinatie gehaald. Hoeveel het er precies zijn, is niet duidelijk uitgesplitst in de cijfers.
Wat Rachel betreft moet er betere voorlichting komen over de HPV-prik voor volwassenen en moet (in ieder geval een deel) vergoed worden.
Dat dat nu nog niet zo is, heeft alles te maken met de effectiviteit van het vaccin. Heb je nog geen besmetting met HPV gehad, dan is de effectiviteit het grootst, schrijft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.
'Dit hadden we kunnen voorkomen'
Toch kunnen volwassen vrouwen ook wel degelijk baat hebben bij een vaccinatie, zegt Ruud Bekkers, gynaecoloog in het Catharinaziekenhuis en hoogleraar Preventiegyneacologische kanker in Maastricht. Hij behandelt vrouwen met baarmoederhalskanker. "Bij iedere patiënt denk ik: dit hadden we kunnen voorkomen."
In de volksmond wordt er wel eens makkelijk gedacht over afwijkende cellen, ziet hij. "'Ach dan haal je het weg.' Maar zo'n ingreep aan de baarmoederhals is gewoon geen pretje. En bovendien heb je daarna meer kans op vroeggeboorte. Die kans gaat van 6 naar 9 procent."
Tweede uitstrijkje
Bekkers pleit ervoor om alle vrouwen die ooit behandeld zijn aan een voorstadium van baarmoederhalskanker te vaccineren. "Maar dat is vanwege de kosten waarschijnlijk niet haalbaar."
Daarom zou hij in ieder geval willen beginnen met vaccinatie van risicopatiënten. "Dan heb ik het over vrouwen die al eens een ingreep hebben moeten ondergaan naar aanleiding van onrustige cellen. Als zij voor de tweede keer een uitstrijkje hebben waaruit blijkt dat ze HPV hebben, dan is dat eigenlijk een teken dat het lichaam niet goed in staat is het virus zelf op te ruimen. Die patiëntengroep zou zeker gebaat zijn bij een HPV-vaccin."
Het advies voor zo'n vaccinatie staat nu nog niet in de richtlijnen van de NVOG (Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie). Gynaecoloog Bekkers: "Alleen wanneer een vrouw een tweede keer een behandeling moet ondergaan, bespreken we de mogelijkheid. Maar we kunnen geen advies uitbrengen, want we kunnen mensen niet op kosten jagen."
Onderzoek
De NVOG is nu een onderzoek gestart om aan te tonen dat vaccinatie van vrouwen bij het aantreffen van HPV nut heeft. "Als onze studie positief uitvalt, gaan we druk zetten. We willen dat de verzekering het gaat vergoeden en dan kan de minister de prijs naar beneden krijgen."
Naast de vrouwen bij wie dus voor de tweede keer HPV wordt vastgesteld, dat zijn er ongeveer 5000 tot 6000 per jaar, hebben ook anderen mogelijk baat bij een vaccin. "Het gaat dan homoseksuele mannen, mensen met een nier- of andere orgaantransplantatie of mensen die om een andere reden een lage afweer hebben." Volgens Bekker gaat het om tien- tot twintigduizend vaccinaties per jaar. "Dat is een tiende van het aantal HPV-vaccinaties dat nu gedaan wordt, en we kunnen er wel levens mee redden."