Kleurrijke bollenvelden vaak vol gif: 'Risico's nog weinig onderzocht'

De Nederlandse bloembollenteelt is een miljoenenindustrie, die bovendien elke lente zorgt voor prachtige landschappen. Maar deze industrie kent een schaduwkant. In weinig sectoren worden zoveel chemische bestrijdingsmiddelen gebruikt als in de bollenteelt. 

De chemicaliën beschermen de bollen tegen ziektes en schimmels, maar worden ook in verband gebracht met schade aan de gezondheid van mens, milieu en dier. De pesticiden die in de bollenindustrie wordt gebruikt zijn volgens het Pesticide Action Netwerk (PAN) slecht voor insecten, en wordt gelinkt aan onder meer parkinson, hartritmestoornissen en kinderleukemie.  

Uit onderzoek van het RIVM in 2019 bleek dat mensen die in de buurt van bollenvelden wonen, resten van bestrijdingsmiddelen in hun urine hadden. Dat gold ook voor mensen die op meer dan 500 meter afstand van zo'n bollenveld woonden. 

Negatieve gezondheidseffecten

De middelen die worden gebruikt zijn getest en toegestaan door het college voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (CTGB). Maar dat betekent niet dat ze ook veilig zijn, zegt hoogleraar bodemdegradatie en landbeheer Violette Geissen. 

"Van veel van de bijna 500 toegelaten middelen in Europa zijn de potentiële gezondheidseffecten voor mensen en milieu duidelijk beschreven door de EFSA", zegt Geissen, doelend op de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid.

Voor deze stoffen geldt dat de risico's bij kleine hoeveelheden beperkt zijn. Daarom gelden er grenswaarden, die niet overschreden mogen worden. "Deze regels zijn gebaseerd op de blootstelling één middel", zegt Geissen. 

Mix aan pesticiden

Maar mens en milieu worden blootgesteld aan een mix van middelen. "We hebben in onderzoek gezien dat mensen via voeding meerdere stoffen binnenkrijgen. In de lucht en in huisstof worden ook mengsels gevonden. De opname door inademen, en de daaraan verbonden risico's, zijn nog weinig onderzocht. De gebruikte risicomodellen houden geen rekening met zo'n mix aan pesticiden."

Geissen benadrukt dat de telers weinig valt te verwijten. "Zij gebruiken stoffen die zijn toegelaten, in de toegestane hoeveelheden. De overheid moet het voorzichtigheidsprincipe toepassen." 

De Europese Unie heeft, in lijn met de new green deal van eurocommissaris Frans Timmermans, de ambitie om het gebruik van pesticiden in de landbouw drastisch terug te brengen – in 2030 moet het gebruik gehalveerd zijn. 

Waar dat voor veel bloembollentelers een hele opgave wordt, zijn er ook telers die allang gestopt zijn met het gebruik van chemicaliën.

Biologische bollenteelt

Annelies Timmerman besloot al in 2001 om samen met haar man Peter over te stappen op biologische teelt. Nadat de edelherten die ze op hun bedrijf in het West-Friese Benningbroek hielden aan het begin van deze eeuw moesten worden geruimd vanwege de uitbraak van mond- en klauwzeer, besloten ze het over een andere boeg te gooien, en over te stappen op de teelt van biologische bloembollen. 

"We zijn destijds begonnen vanwege het economische verhaal", vertelt Annelies. "Nadat onze herten werden geruimd, kwam de Dienst landbouwvoorlichting naar ons toe, die zei dat er veel vraag was naar biologisch."

De biologische bollenteelt vraagt om een andere benadering dan de reguliere teelt. "Het grootste verschil zit hem in de bemesting en de gewasbeschermingsmiddelen. Die zijn van natuurlijke oorsprong." 

Minder opbrengst

Daarnaast gaat er veel aandacht uit naar de grond waarin de bollen groeien. "Wij gaan uit van een gezonde bodem. Hoe gezonder de grond, hoe minder hulpstoffen je nodig hebt om de plant te laten groeien", legt Annelies uit. 

De biologische teelt kent ook nadelen ten opzichte van de reguliere teelt, waarbij wel bestrijdingsmiddelen worden gebruikt, zegt Annelies: "We planten dunner, waardoor er meer wind door de gewassen waait. Daardoor drogen de planten sneller als ze nat zijn, en ontstaan er minder schimmels. Maar het zorgt ook voor minder opbrengst." 

Annelies ziet dat de gangbare teelt met steeds meer beperkingen te maken krijgt. "Er mag steeds minder, meneer Timmermans verzint van alles wat een streep door de rekening zet van een hoop telers", zegt ze.

Innovatie

Volgens hoogleraar Geissen is het belangrijk dat de overheid niet alleen het gebruik van pesticiden aan banden legt, maar bollentelers steunt in het omschakelen naar nieuwe systemen. 

"Je kunt niet alles op de boeren afschuiven, dat zijn ondernemers die hun brood moeten verdienen", zegt ze. "De telers krijgen vaak de schuld, maar dat is niet fair. Die zitten in een patroon waar ze niet makkelijk uit kunnen." 

Volgens Geissen zou de overheid, behalve op het terugdringen van schadelijke middelen, vooral moeten inzetten op innovatie. "Dit is het moment voor de overheid om moderne technologieën als precision farming te pushen, bijvoorbeeld door robotics die onkruid bestrijden en moderne vormen van teelt. Zo krijgen boeren de kans om hun systemen om te zetten." 

Daarnaast moeten consumenten eraan wennen dat de prijzen omhoog gaan. "We moeten naar eerlijke prijzen", zegt Geissen. Hogere prijzen dus, hoewel de overheid daar zou kunnen ingrijpen, suggereert Geissen. "Als je op langere termijn kijkt, naar wat pesticiden met de natuur en het ecosysteem doen, dan is de prijs die we nu betalen veel hoger.