Opluchting in Drents dorp: boer mag lelies niet meer met gif bespuiten

"Ja natuurlijk zijn wij blij", reageert Jonna Vernes, woordvoerder van de bewonersgroep die een kort geding aanspande tegen de teler. Ze werkt als intuïtiecoach, zegt ze. "Mensen komen hier mediteren in de wei."

In maart kwam ze erachter dat op een perceel bij haar dorp in het Drentse Boterveen lelies zouden komen te staan. "De wereld trilde op zijn grondvesten in het dorp", vertelt ze. De buurt kwam geschrokken bij elkaar. "We zijn ons toen gaan verdiepen. We hoorden van de GGD dat je tijdens het spuiten beter binnen kunt gaan zitten en de deuren en ramen dicht kunt doen. Daar schrik je van natuurlijk."

Al jaren gaan verhalen rond over de mogelijke gezondheidsschade van de pesticiden die gebruikt worden bij de lelieteelt. Bewoners die zich zorgen maken, hebben alleen geen poot om op te staan. De gebruikte middelen zijn goedgekeurd door de instantie die daar over gaat, het Ctgb.

'Overheid, waar zat je al die tijd?'

Ook Vernes kreeg te horen: wat deze boer doet, mag volgens de wet. "Nu denken we: overheid, waar zat je al die tijd? De overheid is er toch om burgers te beschermen, die moet zorgen voor een gezonde leefomgeving. Het is triest dat bewoners dit zelf hebben moeten regelen."

Maar hoe kan het dat een rechter een boer verbiedt om middelen te gebruiken die legaal zijn? Die vraag heeft LTO ook. De boerenorganisatie laat in een persbericht weten 'verbijsterd' te zijn. Volgens de organisatie trekt de rechter middelen in twijfel die zijn toegelaten op basis van wetenschappelijke richtlijnen.

Neurologische aandoeningen

De rechter ziet het anders. "Op basis van de huidige toelatingseisen en de gebruikte bestrijdingsmethodes kan onvoldoende zekerheid gegeven worden dat deze risico’s tot een aanvaardbaar minimum zijn beperkt", staat in het vonnis. Volgens de rechter is bovendien 'substantieel onderzoek voorhanden' waaruit blijkt dat er een verband is tussen bestrijdingsmiddelen en ernstige neurologische aandoeningen, zoals parkinson, alzheimer en ALS.

Het potentieel grote risico voor de gezondheid van omwonenden heeft de rechter zwaarder laten wegen dan de winstgevendheid van de lelieteelt.

LTO vreest dat meer omwonenden van leliebollenvelden nu een rechtszaak willen starten. "Dat gaat ook geheid gebeuren", zegt Alok van Loon van vereniging Meten=Weten, een burgerinitiatief dat zelf metingen verricht om zo het gebruik van pesticiden terug te dringen. "Gisteren zijn we nog door vier groepen burgers gebeld die ook af willen van de lelieteelt in de buurt. Het zijn allerlei soorten mensen die zich zorgen maken, niet alleen nieuwe bewoners of mensen uit de randstad."

Van Loon vertelt hoe al decennia wordt gestreden tegen de bestrijdingsmiddelen. Ze heeft het gevoel 'eindelijk serieus te worden genomen'.

"We voelen ons al heel lang niet lekker bij die teelt. Mensen krijgen hoofdpijn of worden misselijk. Dat was nog voordat professor Bas Bloem meldde dat er een link was met parkinson. De burger is al heel lang aan het klagen, maar er wordt niet geluisterd. De overheid zegt telkens dat het aan de communicatie ligt. Dat als er maar goed wordt gecommuniceerd, de telers en de bewoners er wel uitkomen."

'Niemand heeft een goed beeld'

De erkenning van de rechter betekent dat haar zorgen terecht zijn. Toch is het effect van het gebruik van de bestrijdingsmiddelen onduidelijk. "Het probleem is dat niemand daar een goed beeld van heeft", zegt de Wageningse hoogleraar Violette Geissen. Zij is projectleider van Sprint, een door de Europese Commissie gefinancierd onderzoek naar de gevolgen van pesticidengebruik.

"De stoffen die worden gebruikt in de lelieteelt zijn toegelaten op de Europese markt, maar er zitten kankerverwekkende stoffen bij. Stoffen die effect kunnen hebben op het ongeboren kind. Maar de vraag is hoe hoog de risico's zijn dat mensen daadwerkelijk ziek worden. Het kan zijn dat de hoeveelheden zo laag zijn, dat er niets aan de hand is."

Het is belangrijk dat dit wordt uitgezocht, met onderzoek dat over een langere periode plaatsvindt. "Wat als je deze stoffen jarenlang inademt? Wat is het effect op kinderen?"

Volgens de richtlijn zijn omwonenden veilig als ze op 250 meter afstand zitten. "We weten dat dit niet klopt", zegt de hoogleraar. "De pesticiden verspreiden zich ook via fijnstof in de lucht, dat gaat veel verder dan die 250 meter, ver weg van landbouwgebieden. Als je de studies (pdf) bekijkt, dan zie je dat pesticides ook veel langer in de lucht blijven hangen."

Het gif wordt ook teruggevonden in de luiers van baby's die op 250 meter afstand van de bollenvelden wonen, bleek eerder al uit een wetenschappelijk onderzoek waarover Zembla eerder publiceerde.

Bij voedsel zijn de regels strenger, legt Geissen uit. Dan zitten er maximumwaardes aan de hoeveelheid restjes van bestrijdingsmiddelen die erin mogen zitten. "Maar er zitten geen maximumwaardes voor de reststoffen die door de lucht gaan. Dit wordt bij de risicoanalyse allemaal niet meegenomen."

Ondertussen zou de overheid kunnen kiezen voor het voorzorgsbeginsel, zoals de rechter nu ook doet, door de middelen te verbieden tot meer duidelijk is. "Dan moet wel iets voor deze lelieboeren worden verzonnen. Er zijn alternatieven hoe zij toch door kunnen gaan, maar daar is een transitieperiode voor nodig. Je kunt niet opeens zeggen: boer, je mag niet meer spuiten met wettelijk toegestane middelen."

Niet fair

De boer die nu niet meer mag spuiten, Lambert Joling, laat aan RTL Nieuws weten dat hij kennis heeft genomen van de uitspraak. "We zijn verbaasd over de uitkomst en zullen deze respecteren. We hebben ons aan de wet gehouden en zullen dit blijven doen." Hij laat weten in hoger beroep te gaan.

Hoogleraar Geissen snapt de verbazing bij deze teler. "Het is niet fair de boeren te verwijten dat ze de boel vervuilen. Het gaat erom: er is zo'n spanning in het land. We moeten dit niet de boer verwijten, maar een stapje omhoog doen. Waarom past de overheid het voorzorgprincipe niet toe en helpt de boeren over te schakelen naar duurzame landbouw?"