Schulden, drugs, risicojongeren: deze gemeenten zijn het kwetsbaarst voor zware criminelen

Drugs en wapens zijn in Heerlen nooit ver weg. De politie telde in de eerste tien maanden van dit jaar 131 zaken van drugshandel en 48 zaken van wapenhandel. Maar de georganiseerde misdaad houdt de voormalige mijnstad ook op een andere, meer onzichtbare, manier in de greep. Heerlen blijkt op tal van gebieden extreem kwetsbaar voor criminelen.

Zo is bijna vijf procent van alle Heerlense panden in het bezit van een veroordeelde eigenaar, loopt 1 op de 15 jongeren een verhoogd risico om in de drugscriminaliteit te belanden en kampt 1 op de 8 huishoudens met problematische schulden. Daarmee staat Heerlen op nummer één in de Onderwereldkaart 2022, een onderzoek van RTL Nieuws naar de verwevenheid van onder- en bovenwereld in Nederlandse gemeenten.

De onderzoeksredactie van RTL Nieuws heeft met de Onderwereldkaart voor het eerst de kwetsbaarheden van gemeenten, hun inwoners en bedrijven voor invloed vanuit de georganiseerde misdaad onderzocht. Samen met criminologen en experts op het gebied van ondermijning zijn 20 indicatoren gekozen die iets zeggen over het risico op ondermijning, zoals leegstand of schulden.

Onzichtbaar groot probleem

"Met de Onderwereldkaart proberen we een probleem dat voor veel mensen onzichtbaar is landelijk in beeld te brengen", zegt onderzoeksjournalist Koen Voskuil van RTL Nieuws. "We hopen dat deze analyse inwoners en bedrijven helpt om signalen van criminele ondermijning te herkennen, en dat gemeenten beter zien waar ze staan." 

Volgens Pieter Tops, bijzonder hoogleraar ondermijningsstudies aan de Universiteit Leiden, maakt de analyse van RTL Nieuws inzichtelijk waar gemeenten kwetsbaar zijn. "Het kan een hulpmiddel zijn om te bepalen waar zij vooral actief moeten zijn om verschijnselen van ondermijning tegen te gaan." Het is belangrijk dat de strijd tegen criminele ondermijning hoog op de agenda staat, vult criminoloog Henk Ferwerda van Bureau Beke aan. "Dit is één van de grote problemen van deze tijd. De drugscriminaliteit internationaliseert, verhardt en er gaan miljarden euro's in om. Dat geld krijgt vat op onze maatschappij."

Criminele ondermijning komt op allerlei manieren voor. In de video hieronder zie je hoe je signalen kunt herkennen in je eigen buurt: 

Problemen na mijnsluiting

Burgemeester Roel Wever van Heerlen noemt het 'jammer' dat zijn stad op plek 1 staat, maar verrast is hij niet. "We liggen hier aan de grens, die het criminelen mogelijk maakt om over en weer te gaan. En we hebben met grote sociale problematiek te maken die nog steeds het gevolg is van de mijnsluiting. De derde generatie werklozen, dan krijg je dit soort moeilijkheden."

Van de grote steden staat Rotterdam het hoogste. De Maasstad is terug te vinden op plaats 3. Dit jaar werd Rotterdam opgeschrikt door een serie schietpartijen en explosies in het criminele milieu. Bronnen meldden aan RTL Nieuws dat het draaide om geschillen rond partijen drugs. De onderwereld zorgde zo voor gevaar voor onschuldige burgers.  

Noodkreet Limburg

Opvallend is dat naast Heerlen nog drie gemeenten in Zuid-Limburg in de top tien voorkomen: Kerkrade (2), Sittard-Geleen (7) en Brunssum (9). Ook Roermond staat in de top 10. De Limburgse gouverneur (Commissaris van de Koning) Emile Roemer maakt zich grote zorgen en doet een dringende oproep aan de minister. Volgens Roemer is er te weinig menskracht om criminelen het hoofd te bieden.

"Met 80.000 onbewaakte grensovergangen is het heel gemakkelijk om hier ondermijning te organiseren en ook heel vlot weer weg te zijn zonder gepakt te worden. Er moet politie bij, de rechterlijke macht moet versterkt worden, de recherche moet versterkt worden. Anders kunnen we die problemen echt niet aanpakken. Dit kan Limburg niet alleen."

Witwassen en ronselen

Als belangrijk doorvoerland van drugs gaan in Nederland miljarden euro’s om in het criminele circuit, dat daardoor steeds meer vat krijgt op de maatschappij. Denk bijvoorbeeld aan hennepkwekerijen die brandgevaar opleveren, jongeren die worden geronseld voor criminele klussen of winkels die geld witwassen en zo eerlijke ondernemers verdrijven uit winkelstraten. Die effecten noemen we criminele ondermijning. De risico’s daarop worden gemeten in de Onderwereldkaart. 

Uit het onderzoek komt naar voren dat er verschillen zijn tussen ondermijning in steden en op het platteland. Bepaalde signalen voor ondermijning, zoals handel in wapens en kwetsbare jongeren worden meer gezien in steden, terwijl drugsverdachten in kleinere gemeenten vaker familie zijn van elkaar.

Verantwoording

De Onderwereldkaart legt alle Nederlandse gemeenten langs de meetlat van kwetsbaarheid voor criminele ondermijning. Die kwetsbaarheid heeft de onderzoeksredactie van RTL Nieuws gemeten aan de hand van twintig indicatoren, die met behulp van criminologen, misdaadexperts en datawetenschappers zijn geselecteerd.

Hierbij is onder andere gebruik gemaakt van gegevens uit het overheidsplatform Zicht op Ondermijning, Politie, Financial Intelligence Unit, het CBS, Meld Misdaad Anoniem, Graydon en de Leefbaarometer. Hier beantwoorden we vijf vragen over het onderzoek en in dit document (pdf)  vind je een uitgebreide verantwoording.  

Tips?

Heb je tips over ondermijnende criminaliteit in jouw buurt of omgeving? Deel ze via het formulier hieronder of bekijk hier hoe je op andere manieren met de onderzoeksredactie in contact kunt komen.