Zorgkosten bij chemiepark Delfzijl 315 euro hoger dan gemiddeld: meer kwijt dan bij Tata Steel

Uit data-analyse van de onderzoeksredactie blijkt dat in het gebied onder de rook van het grootste industrieterrein van Noord-Nederland in de periode 2012-2022 ruim 55 miljoen euro extra zorgkosten zijn gemaakt voor de huisarts, het ziekenhuis, medische hulpmiddelen en medicijnen. Het gebied dat RTL Nieuws heeft onderzocht, is de zone waar de postcode begint met de eerste drie cijfers 993.

Bewoners van Delfzijl en omliggende dorpen als Farmsum, Wagenborgen en Borgsweer klagen al tientallen jaren over stank- en stofoverlast. Zij maken zich zorgen over de effecten op hun gezondheid. Jan Wierenga, voorzitter Stichting Zuidelijke Dorpen Delfzijl: "Die 14 procent vinden wij echt verontrustend. Wij willen hier geen Tata-achtige toestanden." De Groninger wil weten hoe dat komt. "We zitten hier nog 2 procent hoger dan Tata, dat baart ons zorgen. Over een cao valt te onderhandelen, maar over gezondheid niet."

Dit verhaal maakt deel uit van een groot onderzoek van RTL Nieuws naar gezondheid in de buurt van zware industrie. Daarvoor zijn onder andere zorgkosten geanalyseerd, waaruit blijkt dat deze in dit gebied jaarlijks per inwoner 315 euro hoger zijn dan gemiddeld. Daarmee scoort Delfzijl het hoogst van alle dertien door RTL Nieuws onderzochte industriegebieden. Dit onderzoek is geen bewijs dat die hogere zorgkosten het gevolg zijn van activiteiten van bedrijven. Een reeks experts en instanties doet naar aanleiding van de bevindingen van RTL Nieuws wel een oproep om dit te onderzoeken. Lees hier meer.

Omwonende Hiltje Zwarberg maakt zich vooral zorgen om de uitstoot van zeer zorgwekkende stoffen. ESD-SIC lag jarenlang onder vuur omdat er honderden explosies plaatsvonden, waarbij stofdeeltjes in de lucht terechtkwamen. Zwarberg: "Ik ga daar in de buurt regelmatig vogels tellen - grauwe kiekendieven, een zeldzaam beestje dat hier zit - en dan ben ik ook wel eens geschrokken van zo'n 'blazer'. Je hoort dan een enorme klap." 

Ook een Groningse moeder lag er wakker van toen uit TNO-onderzoek bleek dat die vezels van ESD-SIC kankerverwekkend zijn. Haar dochters waren op de fiets op weg naar school toen er zo'n blazer plaatsvond, waarop hun hele gezicht en al hun kleding onder de zwarte deeltjes zaten. Moeder Mulder: "De directeur van ESD-SIC is toen nog bij ons thuis geweest en die heeft onze dochters afgekocht met een H&M-bon van 50 euro. Die 50 euro was toen voor de kinderen heel erg veel geld, maar het is toch eigenlijk belachelijk. Achteraf is het een schijntje."

Toch is volgens de GGD het risico voor de volksgezondheid gering. Er volgde een boete. Sinds een aantal jaren zijn de 'blazers' wel fors afgenomen. Het Delfzijlse bedrijf ESD-SIC geeft géén antwoorden op vragen die door RTL Nieuws zijn gesteld, maar geeft enkel een korte verklaring. "Natuurlijk wil ESD-SIC wel aangeven dat we het maximaal mogelijke doen om als onderneming minimale overlast te veroorzaken voor de omgeving. We werken volledig binnen onze vergunningen en hebben zeker in de laatste jaren veel verbeteringen kunnen doorvoeren."

Misselijkheid

Ook aardgasbedrijf NAM wijst op de geringe risico's van de lekkages met giftig aardgascondensaat die daar meermaals plaatsvonden. Onderzoek naar het incident uit 2018 wees volgens het bedrijf uit dat 'de concentraties en duur waaraan omwonenden zijn blootgesteld alleen kan hebben geleid tot tijdelijke hinderlijke gezondheidseffecten, waaronder hoofdpijn en misselijkheid'. "Er is voor omwonenden geen sprake van een langdurend gezondheidsrisico.”

Verder laat het bedrijf weten dat zij het 'vanzelfsprekend betreurt dat deze incidenten zich hebben voorgedaan'. Ook geeft de NAM aan begrip te hebben voor 'de zorgen die omwonenden hebben'. "Wij stellen als bedrijf – onder toezicht van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) – ook alles in het werk om incidenten te voorkomen. Hier hebben we ook op verschillende manieren contact over gehad met omwonenden en betrokkenen." 

Slokdarmkanker 28 procent meer

De Europese Code tegen Kanker beschrijft dat er zes soorten kanker veroorzaakt kunnen worden door chemische stoffen in het milieu. Hier is wetenschappelijk bewijs voor. Daarvan komen er vijf in Delfzijl/Farmsum vaker voor dan gemiddeld in Nederland. De kankeratlas van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) kleurt vooral rood bij slokdarmkanker (type: adenocarcinoom) (28 procent), nierkanker (22 procent), longkanker (12 procent), leukemie (type: myeloide maligniteiten) (10 procent), blaaskanker (9 procent) en lymfklierkanker (8 procent). Er is volgens IKNL-onderzoekers 'voldoende zekerheid dat dit gebied daadwerkelijk afwijkt'.

In het postcodegebied 993 komt 9 procent meer kanker voor dan gemiddeld in Nederland. Ook deze cijfers zijn geen bewijs dat die kanker door de aanwezigheid van de chemische industrie komt, maar in de provincie zijn daar wel zorgen over, erkent directeur-bestuurder van de Natuur en Milieufederatie Groningen. "En tóch willen ze hier uitbreiden met méér bedrijven uit de zwaarste categorie."

Honderden hectare erbij

Het kilometerslange terrein ten oosten van Delfzijl is een van de weinige plekken in Nederland waar nog zware chemische industrie bij mag komen. Sterker nog: bestaande bedrijven mogen uitbreiden én er mogen honderden hectare aan nieuwe bedrijven bijkomen. Lobeek: "Economische belangen wegen soms zo zwaar. Maar wat ons betreft moet eerst tot op de bodem worden uitgezocht of de gezondheidsklachten verband houden met de industrie."

Zwarberg maakt zich vooral zorgen om de uitstoot, ook van de nieuwe bedrijven. "In elke vergunning die je leest staan zeer zorgwekkende stoffen." Hij wijst erop dat bedrijven als ESD-SIC pas onder druk wat doen aan de verontreiniging. "Over die blazers werd eerst gezegd: dat kan niet zonder. Maar toen de vezels kankerverwekkend bleken en er een dwangsom volgde, kon het ineens wél veel minder. Dus je moet bedrijven gewoon dwingen." 

Dat de provincie zegt bij uitbreiding in te zetten op duurzaamheid en dat het chemiepark zelf spreekt van 'de chemische industrie van de toekomst' maakt Zwarberg niet uit. "Of je nou biobenzeen of gewone benzeen inademt, dat maakt mij niet uit. Je kunt van allebei kanker krijgen. Uiteindelijk zit er op iedere fabriek een pijp of een uitlaat." Omwonenden pleiten daarom voor een meetnet. "Ik wil getallen zien, wat komt er bij mij in de tuin."

'Tot onze grote schrik geen overzicht'

Navraag bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) Groningen leert dat die bij de gemeente Eemsdelta heeft aangegeven dat 'de manier waarop gezondheid in kaart werd gebracht niet volledig is'. Volgens Lobeek wordt het effect van industrie op de volksgezondheid 'vaak gebagatelliseerd, omdat elke installatie op zich aan de norm voldoet'. "Maar tot onze grote schrik heeft de overheid geen overzicht van wat er allemaal wordt vergund. Als je meerdere activiteiten tegelijkertijd vergund gaat het wel optellen en daar wordt niet naar gekeken."

Industriegebied Oosterhorn, zoals het chemiepark officieel heet, is volgens advies- en ingenieursbureau Grontmij goed voor zo'n 16 procent van de totale chemische industrie in Nederland. Beheerder Groningen Seaports zegt bij monde van woordvoerder Tim Lambeck geen aanwijzingen te hebben dat bedrijven daar van invloed kunnen zijn geweest op de gezondheid van omwonenden of medewerkers. "Alle nieuwe bedrijven die zich vestigen in het beheersgebied van Groningen Seaports moeten voldoen aan wet- en regelgeving. Uiteraard vragen wij nieuwe bedrijven zich maximaal in te spannen om hun invloed op de omgeving te minimaliseren."

Kritiek op GGD

De provincie Groningen liet in 2012 een onderzoek uitvoeren door de GGD naar gezondheidsrisico's voor omwonenden van het chemiepark. Maar op dat onderzoek is nogal wat kritiek. Het zou te kort zijn geweest en de wind stond anders dan normaal. "Vergelijk het met een onderzoek naar verkeershinder in de zomervakantie, daarvan is ook duidelijk dat de resultaten niet representatief zijn", aldus de Groningse milieufederatie.

De Gedeputeerde Staten van Groningen beschreven vervolgens dat er 'geen aanwijzingen zijn dat de gezondheid van omwonenden van het chemiepark Delfzijl in meetbare vorm is geschaad door lichamelijke inwerking van chemische stoffen afkomstig van de industrie'.

Als voorzitter van de beroepsvereniging Medische Milieukunde Henk Jans dat hoort, schiet hij uit zijn slof. "Het is toch te bizar voor woorden dat alleen wordt gekeken naar lichamelijke inwerking, hoezo lichamelijke inwerking...?" vraagt de arts zich hardop af. "Dat is echt onzin. Als mensen daar meer last hebben van hun luchtwegen, dan ís dat net zo goed lichamelijke inwerking."

'Landelijk gezondheidsonderzoek'

Experts roepen naar aanleiding van het onderzoek van RTL Nieuws op tot onderzoek naar de effecten op de gezondheid van de aanwezige industrie, zoals bij Tata Steel is gedaan. Aardgaswinner NAM en Groningen Seaports verklaren mee te werken aan onderzoeken mocht de overheid daarom vragen. 

Volgens de Groningse gedeputeerde Tjeerd van Dekken (GroenLinks-PvdA) zijn zij 'al heel scherp op alle ontwikkelingen daar en we hebben echt hele strenge regels'. "Misschien wel de strengste van Nederland. Juist om te voorkomen dat er Tata-steel achtige toestanden ontstaan." Of de provincie, gezien de cijfers van het onderzoek niet al te laat is? "Ja, dat moet dat onderzoek uitblijken." Hij pleit ervoor dat 'de vervuiler betaalt' en dat het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) een 'landelijk gezondheidsonderzoek' start.

Meer weten?

• 145 euro meer kwijt aan zorg bij zware industrie in de buurt: grote bezorgdheid bij experts
• Lees hier hoe RTL Nieuws de analyse naar zorgkosten heeft uitgevoerd (pdf)

Naast de analyse naar zorgkosten en contact met omwonenden en bedrijven heeft RTL Nieuws voor elk van de dertien onderzochte gebieden ook gekeken naar andere opvallende zaken, zoals overtredingen en eerder (gezondheids)onderzoek. Lees via onderstaande links meer over een aantal onderzochte gebieden en ook reacties van bedrijven. 

• In Geleen kijkt niemand meer op van alarm op Chemelot, maar de zorgen zijn er niet minder om
• PFAS, stof en zware metalen in Zeeuwse Kanaalzone: inwoners willen onderzoek naar effect op gezondheid
• Rotterdammers bij havengebied 158 euro meer kwijt aan zorg
• 274 euro meer kwijt aan zorg in Veendam; zorgen om zoutwinner Nedmag
• Veel zorgen en klachten over industriële 'big five': Eindhovense wijk Het Ven wil duidelijkheid
• Jaarlijks 113 euro meer krijt aan zorg in Deventer; buurt vreest voor schadelijke walmen van asfaltfabriek
• Zorgkosten in Dordrecht tientjes hoger dan gemiddeld; stress om moedermelk
• Hoesten, proesten en prikkelende ogen: Steenwijkers klagen steen en been over 'slechte buurman'
• Groningers 67 euro meer kwijt aan zorgkosten; zorgen om uitstoot producent dakbedekking