Meer ziekmakende stoffen de lucht in bij 125 bedrijven door heel Nederland
Het is de afgelopen jaren niet gelukt om de uitstoot van gevaarlijke stoffen overal in Nederland terug te dringen, terwijl dat wel het doel van het kabinet is. De onderzoeksredactie van RTL Nieuws vond 125 bedrijven waar de uitstoot van één of meer zeer giftige stoffen is gestegen. Experts reageren geschokt en wijzen op de gezondheidsrisico's voor omwonenden: "Zelfs een toename van 1 procent is al heel ernstig."
De onderzoeksredactie van RTL Nieuws analyseerde cijfers over de uitstoot van zogenoemde 'Zeer Zorgwekkende Stoffen' van 224 bedrijven. Deze vaak door bedrijven zelf gerapporteerde gegevens zijn dit jaar voor het eerst openbaar. Bij meer dan de helft van de bedrijven is de uitstoot van één of meer giftige stoffen tussen 2015 en 2022 gestegen.
Het gaat om kankerverwekkende stoffen zoals benzeen en formaldehyde en om kwik en lood die vooral schadelijk kunnen zijn voor (ongeboren) baby's en jonge kinderen. Hun hersenen en zenuwen kunnen schade oplopen door die stoffen.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
Uitstootcijfers Zeer Zorgwekkende Stoffen van 2015 en 2022 uit Emissieregistratie zijn per stof en per bedrijf vergeleken. Het gaat om cijfers die bedrijven zelf hebben gerapporteerd of schattingen die de Emissieregistratie heeft gemaakt op basis van de gegevens die bedrijven rapporteren.
De stijging is opmerkelijk, want sinds 2016 moeten bedrijven juist minder ziekmakende stoffen uitstoten. Deze 'minimalisatieplicht' houdt in dat bedrijven er alles aan moeten doen om de uitstoot te vermijden, of anders zo min mogelijk te maken.
"Het streven is om deze stoffen uit de leefomgeving te weren en uit te komen op een nul-emissie", zei staatssecretaris Sharon Dijksma (PvdA) in 2017 verwijzend naar de minimalisatieplicht. Haar opvolgers Stientje van Veldhoven (D66) en Vivianne Heijnen (CDA) waren ook enthousiast over de aanpak. De CDA-bewindsvrouw noemde deze plicht vorig jaar in een Kamerbrief zelfs een 'uniek juridisch instrument'. "Het is dus niet iets tijdelijks, het is een structurele aanpak van reduceren van emissies", schreef ze.
Je hebt niet alle cookies geaccepteerd. Om deze content te bekijken moet je deaanpassen.
In de praktijk blijkt het terugdringen van de uitstoot van gif naar de lucht uiterst moeizaam. RTL Nieuws vergeleek de uitstootcijfers van 672 stoffen bij ruim 200 bedrijven van 2015 met 2022. In iets meer dan de helft van de gevallen was de gerapporteerde uitstoot daadwerkelijk lager in 2022, maar in bijna 40 procent ging het juist omhoog.
'Ik schrik hiervan. Elke extra uitstoot draagt bij aan verhoging van het risico.'
"Ik schrik hiervan", reageert toxicoloog Paul Scheepers van de Radboud Universiteit. "Je wilt voorkomen dat deze stoffen in de lucht komen. Elke extra uitstoot draagt bij aan verhoging van het risico. Zeker omdat in Nederland op veel verschillende plekken gif wordt uitgestoten, worden er veel mensen aan blootgesteld en dan is iedere toename, zelfs een toename van 1 procent, al heel ernstig."
'Verhoogd risico op kanker'
Toxicoloog Scheepers maakt zich vooral zorgen over de toegenomen uitstoot van 4 verschillende PAK's (Polycyclische Aromatische Koolwaterstoffen). Deze schadelijke stoffen ontstaan bij onvolledige verbranding. De uitstoot van deze PAK's door Tata Steel is met 58 procent gestegen sinds 2015, wat neerkomt op bijna 41 kilogram extra.
"PAK's zijn giftig. Ze kunnen op termijn leiden tot een verhoogd risico op kanker, bijvoorbeeld long- en blaaskanker. Zelfs de kleinste hoeveelheden in de lucht, die je niet met het blote oog kunt waarnemen, kunnen al schadelijk zijn."
In deze video leggen we meer uit over hoe schadelijk giftige stoffen voor je zijn:
Bij sommige bedrijven stijgt ook de uitstoot van metalen zoals lood en kwik. Bij wandtegelfabriek Koninklijke Mosa in Maastricht steeg de kwikuitstoot tussen 2015 en 2022 van 2,3 naar 6,3 kilogram, een toename van 174 procent.
Scheepers waarschuwt dat lood en kwik schadelijk zijn voor het zenuwstelsel. "Kortdurende blootstelling tijdens de zwangerschap of gedurende de kinderjaren kan ook al ernstige effecten geven. Lood kan bijvoorbeeld effecten hebben op leerprestaties van jonge kinderen."
Tegelfabriek Mosa zegt zich in te spannen voor de reductie van zeer zorgwekkende stoffen, maar geeft toe dat dit bij kwik nog niet gelukt is. Wel trekt Mosa de door haarzelf aangeleverde cijfers in twijfel.
"Het blijkt dat wij onvoldoende wisten over hoe de genoemde emissies gerapporteerd moeten worden. We zijn niet zeker over onze rapportage over kwikemissies en of deze al dan niet in overeenstemming is met de regelgeving." Mosa zegt de komende maanden nieuwe metingen uit te voeren om duidelijkheid te krijgen.
Wat zijn Zeer Zorgwekkende Stoffen?
In Nederland staan ruim 2000 verschillende stoffen op de lijst met Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Deze stoffen zijn volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) gevaarlijk voor mensen, omdat ze bijvoorbeeld de voortplanting belemmeren, kankerverwekkend zijn of zich in de voedselketen ophopen. Voorbeelden zijn benzeen, lood, chroom-6, PFAS en PAK's. Doel van de overheid is om deze stoffen uit de leefomgeving te weren.
'Geen serieuze inzet'
De Inspectie Leefomgeving en Transport concludeerde eind 2018 dat bedrijven 'voorlopig geen serieuze inzet plegen om tot uitfasering of minimalisatie van de uitstoot te komen. Hiermee voldoen zij niet aan de minimalisatieplicht, wat mogelijk leidt tot onbedoelde en onnodig grote uitstoot van Zeer Zorgwekkende Stoffen tot 2025'.
Handhaven blijkt ook moeilijk. Onderzoeksbureau Berenschot constateerde dat het doel helder is, maar de regelgeving 'complex' en 'onduidelijk'. En dat kennis en capaciteit bij toezichthouders soms ontbreekt.
Provincies: 'wet ingewikkeld'
Provincies en omgevingsdiensten, die verantwoordelijk zijn voor toezicht, erkennen tegenover RTL Nieuws dat handhaving op de minimalisatieplicht lastig is. Zo verklaart gedeputeerde Meindert Stolk van Zuid-Holland dat zij 'tegen grenzen aanlopen' bij het stellen van extra eisen voor het verminderen van uitstoot.
Een bedrijf dat meer giftige stoffen uitstoot, kan namelijk niet zomaar op de vingers getikt worden. De wet is daarin vaag, stellen de provincies. Bedrijven moeten iedere vijf jaar een plan indienen waarmee ze laten zien dat zij het maximale doen om uitstoot te voorkomen.
Maar wat is maximaal en wanneer grijp je in? De Limburgse gedeputeerde Marc van Caldenberg vindt het 'ingewikkeld' om te bepalen wanneer 'extra eisen nodig zijn, en hoe ver die eisen moeten gaan'.
De Zeeuwse gedeputeerde Dick van der Velde benadrukt dat duidelijkere regels zouden helpen. "De moeilijkheid van deze wetgeving is dat-ie dusdanig complex is en op onderdelen dusdanig niet concreet, dat het heel veel tijd vergt om goede interpretatie ervan te maken. En het goede resultaat te halen." Provincies kijken uit naar extra hulpmiddelen voor betere toetsing.
Staatssecretaris Chris Jansen (PVV) van Infrastructuur en Waterstaat geeft aan dat hij niet weet waarom de uitstoot van Zeer Zorgwekkende Stoffen bij veel onderzochte bedrijven is gestegen. "Wat de oorzaak ook was, het is belangrijk dat de emissies van Zeer Zorgwekkende Stoffen gaan dalen. We zijn er ook van overtuigd dat we dat ook gaan bereiken en dat de bevoegde gezagen (provincies en gemeenten, red.) en betrokken bedrijven er hard aan werken."
Reacties bedrijven
RTL Nieuws sprak meerdere bedrijven met hogere uitstootcijfers. De Vereniging van Nederlandse Chemische Industrie (VNCI) noemt de stijging van gevaarlijke stoffen 'zorgelijk', maar heeft er geen verklaring voor.
Bedrijven zeggen dat ze hard werken aan reductie, en sommige wijten de toename aan verhoogde productie. Een deel benadrukt dat de uitstoot ten opzichte van 1990 wel flink is gedaald. Ook nieuwe, nog niet openbare cijfers zullen een afname tonen, zeggen bedrijven. Zo geeft de producent van steenwol en isolatiemateriaal Rockwool in Roermond aan dat haar formaldehyde-uitstoot van 11.000 kilo in 2022 verminderde naar 7.500 kilo in 2023.
Sommige bedrijven wijzen erop dat de gerapporteerde gegevens vaak schattingen en berekeningen zijn, wat tot verschillen kan leiden. Ook stelt een aantal bedrijven zelf verkeerde of onvolledige gegevens te hebben gerapporteerd. Zo stelt Tata dat het in 2015 veel meer PAK's uitstootte dan het destijds officieel meldde aan de provincie. Volgens het staalbedrijf neemt de uitstoot inmiddels af.
Verantwoording: 224 bedrijven onderzocht
RTL Nieuws gebruikte voor dit onderzoek gegevens uit de Emissieregistratie, een samenwerking tussen onder andere het RIVM, het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS). Doel van die registratie is om ieder jaar gegevens te leveren die 'actueel, juist, volledig, transparant, vergelijkbaar, consistent en nauwkeurig' zijn. De cijfers komen uit milieujaarverslagen van bedrijven of zijn berekend door de registratie. De meest recente gegevens per bedrijf komen uit 2022.
Voor het onderzoek vergeleek RTL de uitstoot van Zeer Zorgwekkende Stoffen in 2015 en 2022. Alleen de 224 bedrijven waarover in beide jaren cijfers zijn, zijn meegenomen in dit onderzoek. Bij 125 van die bedrijven (56 procent) was de gerapporteerde uitstoot van minstens één gevaarlijke stof gestegen. Niet alle bedrijven zijn opgenomen in de registratie. Zo zijn bijvoorbeeld asfaltcentrales, die wel Zeer Zorgwekkende Stoffen uitstoten, niet verplicht om uitstoot te melden.
Dit onderzoek maakt deel uit van het dossier Gezondheid en Industrie.
Weet jij meer over dit onderwerp of wil je een misstand melden? Dan kun je de redactie (anoniem) tippen. Klik hier om ons berichtjes en foto's te sturen via WhatsApp naar dit nummer: +31641663754 of mail naar onderzoek@rtl.nl. Je gegevens nemen we in behandeling volgens ons privacystatement.