Stiekem vapen op wc, dealers op schoolplein: leraren en ouders bezorgd

Het is verboden om vapes te verkopen aan kinderen onder de 18 jaar, maar ze krijgen de e-sigaretten eenvoudig via oudere vrienden, dealers, of toch in de winkel. Dat zegt een personeelslid van een middelbare school die meedeed aan het RTL Nieuwspanel.

Dat die reactie geen uitzondering is, blijkt uit de vele voorbeelden die RTL Nieuws binnenkreeg van medewerkers over vapende scholieren. "Veel leerlingen doen het, terwijl de docent uit het lokaal is bijvoorbeeld", zegt een panellid. "Leerlingen spreken zelfs af om naar de wc te gaan zodat ze samen kunnen vapen", zegt een ander. "Ze vapen op de toiletten", is een meermaals gehoord antwoord.

Verantwoording

Het onderzoek is gehouden op 25 t/m 27 oktober 2023, onder bijna 20.000 leden van het RTL Nieuwspanel. Onder wie 1600 ouders van kinderen op de middelbare school en ruim 300 mensen die op een middelbare school werken. Het onderzoek is na weging representatief voor vijf variabelen, namelijk: leeftijd, geslacht, opleiding, werkzaamheid en politieke voorkeur. Het RTL Nieuwspanel telt ruim 38.000 leden.

Opvallend is dan de vraag waar leerlingen hun vapes vandaan halen. Want e-sigaretten mogen officieel alleen verkocht worden aan mensen boven de 18 jaar, daarnaast is het online verkopen van een e-sigaret verboden. Staatssecretaris Maarten van Ooijen gaf onlangs nog aan - nadat door RTL Nieuws was aangetoond dat het online kopen van vapes nog altijd kinderlijk eenvoudig is - dat de boetes voor online verkopers flink omhoog gaan.

Het zou dus niet moeten kunnen dat leerlingen op scholen een vape in hun handen hebben. Maar toch is het 'de nieuwste trend', zegt een panellid. "Ze doen met de mode mee, anders ben je een loser", zegt een ander. "Bovenbouwleerlingen dagen brugklassers ook uit om het te proberen."

Vapedealers op scholen

Leerlingen krijgen de vapes, zo blijkt uit de rondgang, veelal via 'dealers'. Van de mensen die op een middelbare school werkt, geeft namelijk 39 procent aan dat er op hun school gedeald wordt. Ook ouders die meededen aan het onderzoek beamen dat. "Er wordt in zijn klas gedeald", zo vertelt een ouder. "Er zijn dealers op school", zegt de ander.

Oudere vrienden geven de vapes soms ook aan jonge kinderen, zo klinkt het, maar ook winkels lijken niet altijd te controleren op leeftijd, vertellen ouders. "Mijn kind kocht het in de nachtwinkel die het niet zo op heeft met de regels", legt iemand uit. "Mijn kind is 14 jaar en heeft het gewoon in de winkel gekocht", zegt de ander.

'In groep 7 en 8 vapen ze ook'

Ook nóg jongere kinderen, die nog op de basisschool zitten, vapen. Dat vertellen medewerkers van basisscholen die mee hebben gedaan aan het onderzoek. "In groep 7 en 8 hebben kinderen het al over vapen. Sommigen zeggen zelfs dat ze het al eens gedaan hebben. Kinderen hebben geen idee wat de gevolgen zijn en hoe slecht het is", vertelt één panellid. Een andere docent beaamt dat: "Kinderen bij mij in de klas (groep 7/8) experimenteren al met vapen. Ze vinden het lekker met een smaakje en zien niet in dat dit ook net als roken slecht voor de gezondheid is."

Veel scholen hebben wel een antirookbeleid, wat betekent dat er niet gerookt of gevaped mag worden in en rondom de school. Van de mensen die op een middelbare school werkt zegt 68 procent het beleid dat de school voert op vapen te kennen. Van de ouders weet minder dan de helft (45 procent) wat het beleid is.

'Kluisjescontrole door politie'

Wat er gebeurt als leerlingen toch vapen? "Vapes worden dan afgepakt", legt een medewerker uit. "Echter mogen wij ze bij de wet alleen tijdelijk afpakken en niet vernietigen. We zijn verplicht deze aan het eind van de dag weer mee te geven. Ook worden de ouders gebeld." Een ander personeelslid vertelt: "Als een kind betrapt wordt op vapen, is er een schorsing en een gesprek met de ouders en teamleiders of directie. Bij het vermoeden van dealen wordt de politie ingeschakeld voor een kluisjescontrole."

Op sommige scholen mogen leerlingen in de bovenbouw wel vapen, als zij schriftelijke toestemming hebben van de ouders, zeggen sommige medewerkers. "Ik vind dat ze dat moeten verbieden", geeft één medewerker aan.

Meer panelleden pleiten voor strengere regels, vooral vanuit de overheid. De overgrote meerderheid (80 procent) van het RTL Nieuwspanel vindt dat er meer maatregelen moeten komen om vapen tegen te gaan. De meeste panelleden willen een vapeverbod voor kinderen onder de 18 jaar, 45 procent van de ondervraagden ziet dat wel zitten.

En ondanks dat staatssecretaris Maarten van Ooijen eerder al aan heeft gegeven dat een algeheel vapeverbod er niet gaat komen in Nederland, zien veel panelleden (38 procent) zo'n verbod wel zitten. Ook vapen veel duurder maken zien veel mensen (44 procent) als een mogelijke oplossing voor het vapeprobleem. Een kwart (23 procent) van de ondervraagden is voorstander van het beboeten van kinderen onder de 18 jaar die vapes kopen.

Artsen voor de klas

Daar willen artsen niet op wachten, zij gaan de komende weken daarom zelf naar basis- en middelbare scholen toe om kinderen uitleg te geven over de gevaren van vapen. Het is een initiatief van longpatholoog Danielle Cohen en longarts Frank Borm uit het Leids Universitair Medisch Centrum. De twee artsen wilden niet langer toekijken en afwachten 'tot tabak en e-sigaretten voorgoed uit de samenleving wordt verbannen', en bedachten daarom een lespakket met de naam 'Vapen jouw keuze'.

Het blijkt een enorm succes, want het is inmiddels al ruim 2600 keer gedownload. In één maand tijd hebben zich daarnaast 230 artsen aangemeld om een les te verzorgen op een school. Gratis en in hun vrije tijd. "Ze maken hier tijd voor naast hun gewone werk, terwijl velen al een zeer hoge werkdruk hebben", vertelt Danielle.

'Het is het waard'

"Maar het informeren van kinderen is het waard, zelfs als er hierdoor maar een handjevol kinderen besluit niet te gaan beginnen met vapen. Elk kind dat niet verslaafd raakt is er één."

Dat overmatig vapen slecht voor je kan zijn, ondervond de 19-jarige Tieme. Hij belandde in het ziekenhuis met ernstige longklachten, vertelt hij in onderstaande video.

De redactie van RTL Nieuws doet verder onderzoek naar vapen. Wil jij je verhaal met ons delen? Laat het dan weten via Karlijn.Houterman@rtl.nl

Wat zijn de gevaren van vapes?

Een vape, ook wel een e-sigaret genoemd, is een klein apparaatje dat een vloeistof verhit. Die vloeistof bevat meestal nicotine, propyleenglycol, plantaardige glycerine en smaakstoffen. Bij vapen wordt, in tegenstelling tot het roken van sigaretten, geen tabak verbrand. Er is nog veel onduidelijk over de gevolgen van vapen, maar dat het niet goed voor je is, is een feit.

Vooral over de nicotine in vapes slaan artsen alarm. "In de vapes die op de markt zijn in Nederland zitten gigantische nicotineconcentraties, het is daarom al snel verslavend", vertelde arts-epidemioloog Esther Croes van het Trimbos Instituut eerder al. "In veel vapes zitten nicotinezouten, dat is een vorm van nicotine die niet scherp is in de keel en razendsnel in de hersenen aankomt waardoor je niet merkt dat je nicotine opneemt. Hierdoor kun je ook heel makkelijk een nicotinevergiftiging oplopen. Dan worden jongeren draaierig, duizelig en in het ergste geval kunnen ze daar een epileptische aanval van krijgen."

Daarnaast stelt het Trimbos Instituut dat vapen 'vaak een opstapje is naar het gewone roken' en dat vapen ook schadelijk is voor je luchtwegen. Croes: "We verwachten dat jongeren met ernstige ademhalingsproblemen steeds vaker in het ziekenhuis zullen komen, daar zijn allerlei wetenschappelijke aanwijzingen voor."

Over langetermijneffecten is nog niet veel bekend. Kinderlongarts Noor Rikkers vertelde eerder al wel dat er op dit moment veel onderzoek naar gedaan wordt. "Er is bijvoorbeeld een studie waaruit blijkt dat het DNA van cellen in het mondslijmvlies na vapen verandert. Dat kan een voorbode zijn voor kanker. Het zijn nog kleine studies, maar het maakt ons er niet geruster op."