Wat stelt Prinsjesdag voor met een demissionair kabinet?

Roel, zou het niet beter zijn om te wachten met een begroting tot er een nieuw kabinet is?

"Of er nou een kabinet is of niet, er moet een begroting worden opgesteld voor het volgende jaar. Nu er nog geen nieuw kabinet is, heeft het huidige demissionaire kabinet dit gedaan.

De begroting moet worden goedgekeurd door de Tweede en Eerste Kamer voordat het geld volgend jaar kan worden uitgegeven. Dat gebeurt in de weken na Prinsjesdag. Eerst voeren de fractievoorzitters tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen (APB) een debat op hoofdlijnen over de plannen voor volgend jaar. Daarna wordt elke begroting van elk ministerie apart behandeld.

In 2017 was de kabinetsformatie ook nog bezig op Prinsjesdag. Toen is besloten om de Algemene Politieke Beschouwingen en de begrotingsbehandelingen uit te stellen tot het moment dat het kabinet rond was. Zo konden de formerende partijen in november nog een aantal wijzigingen in de begroting doorvoeren die in de kabinetsformatie waren overeengekomen."

Wat is er anders op Prinsjesdag vanwege een demissionair kabinet?

"Een demissionair kabinet heeft minder ruimte om met nieuw beleid en nieuwe uitgaven te komen. Toch zitten in de begroting voor 2022 nog wel een aantal stevige investeringen. Er gaan miljarden extra naar klimaat, een uitgave die het kabinet wel moet doen na rechterlijke uitspraken in de Urgendazaak.

Ook gaan er honderden miljoenen naar veiligheid. Dit is een uitdrukkelijke wens van de Tweede Kamer. Hetzelfde geldt voor het extra geld dat wordt uitgetrokken om de problemen op de woningmarkt aan te pakken.

De begroting zal beleidsarm zijn, en niet bol staan van de nieuwe plannen. Een demissionair kabinet wordt geacht op de winkel te passen en alleen het hoognodige te doen dat echt niet kan wachten, en waar brede steun voor is in het parlement. Het is aan een nieuw kabinet om met nieuwe plannen te komen. Als dat niet te lang duurt, kunnen deze later dit jaar alsnog in de begroting worden opgenomen voordat het parlement zijn goedkeuring er aan geeft."

Is die begroting niet meteen achterhaald bij het aantreden van een nieuw kabinet?

"Een groot deel van de overheidsuitgaven staat vast. Er gaan miljarden naar ambtenarensalarissen, naar de zorg en naar verschillende uitkeringen. Uitgaven waar niets aan verandert als er een nieuw kabinet aantreedt. Daarnaast maakt elk kabinet eigen afwegingen welke zaken en problemen prioriteit krijgen en waar dus extra geld voor wordt uitgetrokken. De begroting zal dus niet meteen achterhaald zijn als een nieuw kabinet aantreedt. Wel zullen ongetwijfeld een aantal aanpassingen worden doorgevoerd zodat het nieuwe kabinet meteen met de eigen plannen aan de slag kan."

Komt er dan een heel grote pot 'onvoorzien' in te staan?

"Nee, zo werkt het niet. Of er nog ruimte is voor een nieuw kabinet om nieuwe uitgaven te doen en zo ja hoeveel, hangt ook af van de keuzes die worden gemaakt. De nieuwe coalitie kan bijvoorbeeld besluiten om te snijden in de ene uitgave om ruimte te maken voor een investering op een ander terrein."

Kan de begroting tussentijds worden aangepast door het nieuwe kabinet?

"Als de Tweede Kamer nog wil schuiven met uitgaven tussen ministeries, moet dat worden geregeld bij de Algemene Politieke Beschouwingen. Bij de behandeling van de begrotingen van de afzonderlijke ministeries daarna kan nog worden geschoven met uitgaven binnen een ministerie."

Kan het demissionaire kabinet nu financiële keuzes maken waar een nieuw kabinet straks mee opgezadeld zit?

"Welke keuzes het demissionaire kabinet ook maakt - en het is dus gebruikelijk dat de huidige ploeg in de reservetijd terughoudend is met het maken van nieuw beleid - de begroting zal altijd moeten worden goedgekeurd door de Tweede en Eerste Kamer. Het zal niet snel gebeuren dat een meerderheid instemt met beleid waarvan al duidelijk is dat de toekomstige regeringscoalitie het niet zal steunen."

Is het erg dat keuzes vooruit geschoven worden, zoals over zorg, klimaat en wonen?

"Ook al beweren sommigen dat het niet zo erg is dat er geen kabinet is, en dat het land gewoon doordraait, toch is het niet goed. Grote problemen blijven liggen. Neem bijvoorbeeld de stikstofcrisis, die is politiek erg gevoelig en dus door het huidige demissionaire kabinet doorgeschoven naar een volgend kabinet. Er wordt wel eens op gewezen dat België tijdens de langste formatie ooit onstuimige economische groei kende, maar dat is natuurlijk niet het gevolg van het ontbreken van een regering. Dat is niet meer dan een toevallige samenloop van omstandigheden. Dat Nederland er zo goed voor stond vóór corona en dus wel een stootje kon hebben, komt doordat er afgelopen jaren is gewerkt aan het versterken van de economie. Dat blijft hard nodig, om te zorgen dat de economie ook komende jaren blijft groeien. Het is niet voor niets dat werkgevers en vakbonden nu klagen dat het schadelijk is dat het zo lang duurt voordat er een nieuw kabinet is.

Interessant is om te zien hoe het nu gaat lopen na Prinsjesdag. De Tweede Kamer zou bij de Algemene Politieke Beschouwingen al een aantal wijzigingen kunnen doorvoeren in de begroting voor volgend jaar. Maar de vraag is of formerende partijen daar zin in hebben, of dat ze zich nog niet in de kaart willen laten kijken omdat onderhandelingen voor een nieuw kabinet nog maar nauwelijks zijn begonnen. Tegelijkertijd zullen partijen die mogelijk nodig zijn voor gedoogsteun aan een minderheidskabinet de APB als testcase zien om te zien of met de partijen van het toekomstige minderheidskabinet zaken te doen is. Als bijvoorbeeld PvdA en GroenLinks weinig voor elkaar krijgen bij de Algemene Beschouwingen, zal de animo om een minderheidskabinet te steunen er niet groter op worden."