Nieuwe coronamaatregelen: ons gedrag telt, maar wat is goed genoeg?

Liefst achttien keer viel het woord 'gedrag' tijdens de laatste persconferentie van premier Rutte en minister De Jonge, op 2 november. 'Wij hebben de kans nu, met z'n allen de komende week, om in ons gedrag (...) minder te reizen, minder naar kantoor te gaan. Als dat allemaal zichtbaar wordt, dan kun je ook een wat groter risico nemen volgende week vrijdag", sprak Rutte.

Het moet beter, maar hoeveel?

Nieuwe maatregelen lijken onontkoombaar en dus geeft het kabinet morgen weer een persconferentie. We zijn gewaarschuwd: 'ons gedrag' telt. Criteria zijn niet opgesteld: hoeveel beter moet dan ons gedrag? Wat is dat überhaupt, 'beter'?

Of ons gedrag verandert, wordt op meerdere manieren gemeten. De Corona Gedragsunit van het RIVM is om een extra onderzoek gevraagd. Ons gedrag van de afgelopen week staat hierin centraal. 

Gedragswetenschapper Marijn de Bruin, hoofd onderzoek, stelt dat het onderzoek klaar is. "De studie ligt sinds vanmiddag bij het OMT." Daarna wordt die gedeeld met het kabinet, dat daar vrijdag conclusies aan zal verbinden.  

Hoe gaat het met ons gedrag?

Wat de uitkomsten zijn, kan de gedragswetenschapper niet zeggen. Wél wil hij vertellen hoe de studie in zijn werk gaat. "We hebben vijfduizend mensen gevraagd vragenlijsten in te vullen. We vragen hen naar de naleving van de coronaregels, zoals de afstandsregel en het thuiswerken, en of ze achter de maatregelen staan."

Afname stabiliseert

Het laatste gedragsonderzoek dateert van vóór de laatste coronapersconferentie (dinsdag 2 november). "Daarin zagen we geen verandering in de naleving van de maatregelen. We zagen lange tijd een afname, vooral in het afstand houden en het laten testen bij klachten. Maar die afname stabiliseert dus."

Nog iets viel op: "Het draagvlak om coronamaatregelen na te leven groeit, terwijl het daarvoor afnam." Juist dat draagvlak is belangrijk, zegt de onderzoeker. "Dat is namelijk een goede voorspeller of we de maatregelen weer willen naleven."

Anderhalf jaar aan wetenschappelijke gedragsonderzoeken heeft tot een paar conclusies geleid. "Duidelijkheid is belangrijk voor mensen. Wat wordt er van ons verwacht en waarom?  Als de noodzaak en effectiviteit duidelijk zijn, zijn we geneigd de maatregelen beter na te leven."

Haalbaarheid

Ook de haalbaarheid van coronamaatregelen speelt mee. "Als het praktisch lastig is om een regel na te leven, dan lukt dat mensen minder goed. Neem bijvoorbeeld een supermarkt. Als mensen dicht op elkaar staan in de rij, is het zelf ook lastig om die afstand te bewaren. Ander voorbeeld: als je ver van een teststraat woont, laat je je minder makkelijk testen."

Morgen worden de resultaten van het extra gedragsonderzoek dus openbaar gemaakt. Dat het kabinet geen harde criteria heeft opgesteld, zal vast een onderwerp van discussie worden, verwacht Bas van den Putte, hoogleraar gezondheidscommunicatie aan de UvA. "Al snap ik dat ook wel. Het kabinet zal naast ons gedrag natuurlijk ook kijken naar de ziekenhuisopnames."

Van den Putte verwacht dat het het kabinet in zijn afweging zal meenemen of er een ombuiging is te zien in ons gedrag. Oftewel: "Gaat ons gedrag de goede kant op?"

Handhaving helpt

Want Rutte en De Jonge blijven herhalen: ons gedrag moet beter. Waarom de naleving steeds moeilijker wordt? Van den Putte: "Eén van de problemen is dat er niet zoveel mensen ziek worden. Als op een bevolking van 18 miljoen mensen 1650 mensen in het ziekenhuis liggen, dan lijkt het risico klein. Mensen moeten het gevaar van corona weer inzien. Je zegt niet zomaar een feestje af."

Volgens hem hebben de media daarin een belangrijke rol. "Zij moeten de verhalen maken die mensen met elkaar gaan delen." Want dat werkt het best voor ons gedrag, zegt Van den Putte: "Als mensen elkaar alert maken op de ernst van corona, zijn we sneller geneigd ons gedrag aan te passen."

Van den Putte pleit ook voor duidelijkheid, én hij is ervoor om sommige dingen verplicht te maken. "Als je 100 kilometer op de snelweg moet rijden en anders een boete kunt krijgen, rijd je sneller 100 dan wanneer het een adviessnelheid is. Ik zeg niet dat je alles weer moet verplichten. Maar handhaving op regels helpt. Het kan een duwtje zijn om iets toch te doen."

Hoe gaat het met ons gedrag?

De aanwezigheid op het werk is – ondanks de boodschap van Rutte – nog weinig veranderd. Op basis van Google-gegevens lijkt het er vooralsnog niet op dat we opeens weer massaal thuiswerken. In het ov is wel een voorzichtige afname te zien van reizigers. Afgelopen dinsdag registreerde Translink, verantwoordelijk voor de OV-chipkaart, 5 procent minder check-ins dan vorige week dinsdag.

Google geeft ook een indicatie van de hoeveelheid tijd die we thuis doorbrengen. Zijn we veel op pad, dan is dat getal lager. Zijn we veel thuis, dan is het hoger. De laatste meting die Google deed, ging over 6 november. Toen waren we 2 procent meer thuis dan vóór de coronacrisis. Dat aandeel was vergelijkbaar met een week daarvoor en ook op dat vlak is er dus weinig verandering.