Energie-, stikstof- en asielcrisis: op deze momenten was het te voorkomen geweest
Nederland wordt geplaagd door verschillende crises: een enorm hoge gasprijs, te veel stikstof en te weinig opvangplekken voor asielzoekers. Waren deze problemen te voorkomen geweest als er in het verleden andere keuzes waren gemaakt? Drie experts leggen uit wat de cruciale momenten waren.
1. Energiecrisis: Russische inval op de Krim
Energie-expert Lucia van Geuns van The Hague Centre for Strategic Studies: "De problemen met de hoge energieprijs komen door het grillige gedrag van de Russische president Poetin. Nederland had zich veel eerder moeten realiseren hoe afhankelijk we zijn van Russisch gas. Dat geldt voor Europa en dat geldt voor Nederland. We hebben te veel vertrouwen gehad in Rusland."
"Een heel belangrijk moment daarvoor was de inval van Rusland op de Krim in 2014. Toen liet Poetin zijn ware gezicht zien. Toen hadden we ons op ons hoofd moeten krabben en moeten begrijpen dat we ons te afhankelijk hebben gemaakt van een dictator voor de leveringszekerheid van gas. We hadden toen iets meer moeten diversifiëren, dus gas uit andere landen importeren. Maar er is toen weinig gebeurd."
"Dat diversifiëren is niet iets wat Nederland zomaar even kan bepalen. Dit beleid had ook in Europees verband moeten worden bepaald. Het is vooral de markt, en Russische gasbedrijven waren toen het aantrekkelijkst. Maar Nederland heeft in die gasmarkt wel een grote rol gespeeld, bijvoorbeeld in de infrastructuur van gaspijpleidingen. Met de zogeheten Nederlandse gasrotonde, waarmee we in gas wilden handelen, terwijl we zelf minder gas gingen produceren."
2. Stikstofcrisis: regeling van CDA en PvdA uit 2010
Hoogleraar Milieu en Duurzaamheid Jan Willem Erisman: "De oorzaak van de stikstofcrisis van dit moment ligt in het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Die regeling werd in 2010 ontwikkeld door PvdA'er Samsom en CDA'er Koopmans nadat de Raad van State - toen ook al - had geoordeeld dat er te weinig werd gedaan aan de bestrijding van stikstof."
Met de PAS konden vergunningen worden afgegeven voor de bouw van veestallen, bedrijventerreinen en wegen door de belofte dat er in de toekomst minder stikstof zal worden uitgestoten. De Raad van State verwierp in 2019 die constructie, omdat het onduidelijk was of de maatregelen om de stikstofuitstoot te beperken ook echt zouden werken.
"Vandaar dat de rechter ingreep. Dat was een cruciaal moment", zegt Erisman. "Maar", zegt de hoogleraar, "de afgelopen decennia waren er al heel veel waarschuwingen. In 1965 waren er al signalen dat er te veel mest werd gebruikt en dat er negatieve effecten waren op de grondwaterkwaliteit. En in 2004 was er het Milieuplan 4, waarin doelstellingen werden geformuleerd hoeveel de stikstofneerslag verminderd moest zijn in 2020 en 2030. Die doelstellingen zijn allemaal niet gehaald. De afgelopen decennia is er gewoon altijd onvoldoende draagvlak geweest voor maatregelen om de stikstofuitstoot terug te dringen om de natuur te beschermen. Wie ervoor verantwoordelijk is? Rutte zat er in elk geval toen ook al."
3. Asielcrisis: sluiten opvangcentra na oorlog Syrië
Hoogleraar Economische en Sociale Geschiedenis Marlou Schrover: "Het moment dat deze asielcrisis afgewend had kunnen worden, was twee jaar geleden, onder staatssecretaris Broekers-Knol. Toen werden er opvangplekken voor asielzoekers gesloten en medewerkers van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) afgedankt. Als het kabinet op dat moment niet had afgeschaald, dan hadden we nu deze asielcrisis niet gehad."
"Want sinds de oorlog in Syrië in 2015 kwamen er veel vluchtelingen naar Europa en Nederland. Er werden toen extra opvangplekken geopend en bij de IND werd extra personeel aangenomen. Maar het aantal vluchtelingen nam in de jaren daarna snel af, en dus werden er steeds meer opvangplekken gesloten en personeel ontslagen. En nu stijgt het aantal asielzoekers weer en zijn er te weinig locaties en medewerkers: de asielcrisis."
"Dat harmonicamodel - als het aantal asielzoekers stijgt, wordt er veel personeel aangenomen en worden locaties geopend, als het weer afneemt worden de opvanglocaties en de ambtenaren ook weer afgedankt – is een terugkerend probleem. Er werd jaren geleden al een afspraak gemaakt om juist dát te voorkomen, maar daar is niets mee gedaan."
