Vacature: kabinet zoekt minister-president

'Lichamelijk en geestelijk fit, humor en bestuurlijke ervaring'

Gerry van der List is redacteur van het opinietijdschrift EW en auteur van het boek De Nederlandse premiers. "Als je wilt weten waaraan een nieuwe premier moet voldoen, is het goed om te kijken naar de persoon die dat het langst heeft volgehouden, en dat is Mark Rutte. Die had een paar kwaliteiten, zoals lichamelijke fitheid, waarmee je het wel volhoudt. Het is natuurlijk een veeleisende baan. En geestelijke stabiliteit is nodig, zodat je niet de hele tijd in huilen uitbarst."

Daarnaast noemt Van der List, die ook wekelijks columns schrijft in EW over politiek, ook humor als een belangrijke karaktertrek. "Het zou fijn zijn dat de nieuwe minister-president enige humor zou hebben, zoals Dries van Agt of Piet de Jong. Ter ontspanning."

En de nieuwe man of vrouw moet boven de partijen staan, zegt Van der List. "Dat was het grote manco van Joop den Uyl, die in zijn tijd geen rekening hield met het CDA, waardoor er uiteindelijk geen tweede kabinet-Den Uyl kwam. Want dat was ook de kracht van Rutte, die gunde andere partijen zoveel dat veel VVD'ers zich ook niet meer in het beleid herkenden."

En bestuurlijke ervaring is belangrijk, zegt Van der List. "Dat kan zijn in het bedrijfsleven of in Den Haag. Maar ervaring van buiten is ook altijd een risico, want de omgang in Den Haag is anders dan in bedrijfsleven. Kijk maar naar Herman Heinsbroek, die namens de LPF minister werd en die mislukte. En dat gebeurt vaker met ondernemers omdat de politiek minder hiërarchisch is en processen daar veel trager verlopen."

Van der List heeft wel een favoriete kandidaat in zijn hoofd: "Mona Keijzer. Niet omdat ze een vrouw is, maar omdat ze de juiste eigenschappen bezit. Uit onderzoek blijkt dat ze goed ligt bij de achterban van de PVV, daarnaast is ze katholiek net als Pieter Omtzigt, die ze ook steunde in de strijd om het CDA-leiderschap tegen Hugo de Jonge", zegt Van der List. "En haar mening over migratie en asielzoekers komt overeen met de VVD-standpunten."

Van der List wijst op de economische kennis van Keijzer, die eerder staatssecretaris van Economische Zaken was, en haar juridische kennis, door haar studie rechten. "Het is een verstandige en wijze vrouw, en ze durft. Dat bleek recent toen ze Arnon Grunberg op zijn plek zette bij het tv-programma Sophie en Jeroen."

En Keijzer kan het maar zo worden, denkt Van der List. "Het zou niet de eerste keer zijn dat een kleinere partij de premier levert, zoals Barend Biesheuvel." De nieuwe persoon moet in elk geval een oliemannetje of -vrouwtje zijn. Maar Van der List is niet optimistisch. "De persoon moet tegenstellingen overbruggen. En juist dat wordt heel lastig met deze vier partijen. Het wordt een bijna onmogelijke klus."

'Leunen op regeerakkoord en vermogen tot incasseren'

Mark Frequin was topambtenaar op acht ministeries en is nu adviseur publiek leiderschap. Hij wijst erop dat het goed is om te beseffen dat de minister-president feitelijk niet de baas is van de andere ministers. "De premier is voorzitter van de ministerraad en geeft daarmee vooral leiding en richting. Het is belangrijk dat iemand dus goed kan voorzitten en stimuleert dat mensen samenwerken. Als voorzitter moet je goed zaken aan elkaar knopen. Zo is het bijvoorbeeld van belang om de minister van stikstof goed te laten samenwerken met de minister die over mobiliteit gaat. Die gebieden raken elkaar", zegt Frequin.

"Het nieuwe kabinet zal werken met een regeerakkoord. Dat is georganiseerd wantrouwen, want er zijn stevige afspraken in gemaakt tussen de vier partijen. De premier moet juist die afspraken bewaken. Die zijn tenslotte gemaakt door de vier partijen die steun geven aan het kabinet. De premier moet als geen ander zorgen dat er recht wordt gedaan aan dat akkoord."

Volgens Frequin, die veel ministers voorbij zag komen in zijn tijd als topambtenaar, is het ook belangrijk om een beetje verstand te hebben van de grote dossiers die spelen. "Het is handig om te weten wat de ingewikkelde vraagstukken zijn die spelen op het gebied van bijvoorbeeld migratie en asiel of de zorg. Je hoeft weliswaar geen specialist te zijn, maar wel een gesprekspartner voor bewindslieden om te reflecteren waar de lastige afwegingen zitten."

En dan heeft Frequin het nog niet gehad over de zaken die niet in het regeerakkoord staan. "Die komen ook nog op je bordje."

En de premier is het gezicht van het kabinet. "Als geen ander moet je daarom erg goede communicatieve vaardigheden bezitten. Om zoals op persconferenties - maar niet alleen – te verwoorden wat er door het kabinet wordt aangepakt. Zoals Rutte en De Jonge deden bij de coronapersconferenties."

En er is een vermogen tot incasseren nodig, zegt Frequin. "Niemand is namelijk blij met je. Je werkt je uit de naad en het is een hondenbaan. En iedereen heeft een mening over je."

Het ministerie van Algemene Zaken leiden als premier is niet het moeilijkste onderdeel van de baan, zegt Frequin. Maar daar speelt wel iets anders wat belangrijk is. "Een premier moet echt tegenspraak om zich heen organiseren. Hij moet daar om vragen aan de mensen om zich heen. En hij moet dat ook waarderen."

Fons Lambie: 'Heel Den Haag speculeert er op los'

"Er is nog steeds geen officiële naam", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Ook in de nieuwe coalitie wordt erkend dat dit allemaal overkomt als chaos, een puinhoop. Iedereen wijst nu naar Wilders. Hij moet als grootste partij met een kandidaat komen", zegt Lambie.

"Heel Den Haag speculeert erop los wie het kan worden. Misschien een van de informateurs uit deze kabinetsformatie? Kim Putters? Dat wordt als onwaarschijnlijk geacht want hij heeft een links PvdA-profiel. Richard van Zwol ook niet, want die heeft het ook al heel vaak ontkend. Elbert Dijkgraaf? Dat kan. En dan is er ook nog de vrouw die zich namens de BBB als premierskandidaat meldde, Mona Keijzer. Maar zou Wilders het gunnen aan z'n concurrent?"

"Los van deze speculaties, bij de VVD zitten genoeg mensen met bestuurlijke ervaring. Maar dan moet Wilders een VVD'er het Torentje gunnen... Oftewel, veel gespeculeer, geen zekerheid", aldus Lambie.

"De eisen voor het premierschap zijn vrij duidelijk. Je zoekt iemand met bestuurlijke ervaring, liefst in de ministerraad. Iemand moet een Kamerdebat kunnen overleven. Iemand die ook inhoudelijk deze rechtse koers wil varen. De eisen zijn duidelijk, nu nog een officiële kandidaat."