Hoe PVV-minister Klever iedereen verraste met het Oeganda-idee: een reconstructie

Het idee dat Oeganda mogelijk opvang kan bieden aan uitgeprocedeerde asielzoekers uit Nederland mag dan nog niet in detail zijn uitgewerkt, toch komt het ook niet helemaal uit de lucht vallen. De suggestie is volgens een betrokkene door Oeganda zelf in een eerder stadium gedaan en is ook al op ambtelijk niveau besproken.

De vrijdag voor vertrek naar Oeganda heeft Reinette Klever (Buitenlandse Handel en Ontwikkelingshulp) nog overleg met asielminister Marjolein Faber over het idee van een opvang-hub. De twee PVV-ministers bespreken de voors en tegens van het idee. Ze komen tot de conclusie dat het allemaal nog heel pril is, maar het uitzoeken waard. Als de Oegandezen ervoor openstaan, is het aan collegaminister Faber om de plannen verder uit te werken.

Hubs

Het vorige kabinet, Rutte-IV, deed al voorstellen om asielprocedures aan de rand van de EU af te handelen. Het idee van 'hubs' in landen buiten de Europese Unie wordt in steeds meer EU-landen omarmd. Bij een bijeenkomst van asielministers in Luxemburg vorige week blijkt daar veel steun voor te zijn. En ook voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie spreekt zich uit voor dit idee.

De NOS reist met het ministerie van Klever mee naar Oeganda. Gezien de actualiteit gaat het oorspronkelijke plan om een verhaal te maken over het eerste Afrikabezoek van een PVV-minister de prullenbak in. De focus komt te liggen op de terugkeerhubs, en de vraag of Oeganda onderdak wil bieden aan uitgeprocedeerde asielzoekers uit Nederland.

Op dinsdag heeft Klever in de hoofdstad Kampala een gesprek met minister van Buitenlandse Zaken Odongo. Volgens haar is het idee daar kort ter sprake gekomen. Ook in een Kamerbrief schrijft ze dat 'zowel opvang in de regio als opvang van asielzoekers in Oeganda' in het gesprek aan de orde is gekomen. Betrokkenen bevestigen dit.

'Open voor elke discussie'

Na afloop van deze bijeenkomst staat Odongo de meegereisde televisieploeg te woord. Op de vraag over terugkeerhubs antwoordt hij dat Oeganda 'openstaat voor elke discussie' en hij vervolgt: "Wij vinden dat mensen in nood altijd moeten worden geholpen."

Woensdag gaat Klever per helikopter naar Nakivale, een nederzetting in het zuidwesten waar Oeganda zelf al zo'n 200.000 vluchtelingen opvangt. Daar zegt ze: "Het kabinet vindt het belangrijk dat uitgeprocedeerde asielzoekers terugkeren naar het land van herkomst." Ze voegt daaraan toe dat het 'zeker de moeite waard is om uit te zoeken' of het mogelijk is om in Oeganda een terugkeer-hub op te zetten.

Pas als ze weer terug in de hoofdstad Kampala is, pakt Klever de telefoon om premier Schoof en de ministers Faber en Veldkamp te informeren. Rijkelijk laat, want je kunt op je klompen aanvoelen dat dit plannetje wel wat stof zal doen opwaaien. En het was dus logisch geweest als Schoof hiervan op de hoogte was geweest.

In de berichtgeving benadrukt de NOS dat het idee nog in de kinderschoenen staat. Maar het nieuws wordt wel gepusht en is bovendien opening van het journaal. Het leidt tot ongemak bij betrokkenen: dit is misschien wat te veel van het goede. 

Bovendien gaat het in Europa die week al dagen over het inrichten van terugkeerhubs voor uitgeprocedeerde asielzoekers. Daarom komt het Oegandaplan extra in de schijnwerpers te staan. De nuance dat het allemaal nog heel pril is verdwijnt daarom al snel naar de achtergrond.

Schoof in Brussel

Als premier Schoof donderdag in Brussel aankomt voor zijn eerste Europese top wordt hij uitgebreid over het onderwerp ondervraagd. "Het is een serieus idee", benadrukt hij. "Maar er zitten wel heel veel haken en ogen aan. Het moet allemaal nog worden uitgewerkt."

Het Oegandaplan - dat eigenlijk nog niet meer is dan een idee, zo erkent Schoof - brengt hem in een lastig parket. Het is het gesprek van de dag in Brussel. Natuurlijk wil iedereen weten wat Nederland precies wil. En er klinkt meteen kritiek van landen die dit niet als serieuze oplossing zien voor het migratieprobleem.

Na afloop van de top wekt Schoof bovendien verbazing bij de Nederlandse journalisten als hij terloops laat vallen dat hij woensdag pas op de hoogte was van het idee van Klever. Dat Klever het niet nodig vond hem eerder in te lichten is een nieuwe, pijnlijke illustratie van zijn gebrekkige grip op de PVV-ministers in zijn kabinet.

Kijk hier naar de reactie in Brussel van premier Schoof:

Vrijdag zorgt minister Odongo vanuit Oeganda voor nog een verrassing door te zeggen dat hij nooit met Klever heeft gesproken over het opvangen van uitgeprocedeerde asielzoekers. Hij versterkt daarmee het beeld dat het niet meer is dan een publiciteitsstunt. Klever blijft er echter bij dat ze het wel degelijk 'kort' met de Oegandezen heeft besproken.

De toenadering tussen Den Haag en Kampala is opvallend, omdat het vorige kabinet nog felle kritiek had op de mensenrechten in het land. "Vreselijk dat Oeganda definitief kiest voor extreme anti-lhbtiq+-wetgeving. Dat heeft gevolgen voor onze samenwerking: Nederland gaat nu in elk geval stoppen met programma's voor rechtshandhaving", schreef minister Schreinemacher in mei vorig jaar. Zij was de voorganger van minister Klever.

Meer ideeën niet uitgewerkt

Het is niet de eerste keer dat PVV-ministers ideeën opperen op migratiegebied die nog nauwelijks zijn uitgewerkt. In augustus sprak minister Faber plotseling over de asielcrisis, ook al moest het kabinet zich daar nog over buigen. En in september pleitte ze voor borden bij azc’s met de tekst 'Hier wordt gewerkt aan uw terugkeer' die ze in Denemarken dacht te hebben gezien.

Schoof zei afgelopen dagen bij herhaling dat het idee van de terugkeer-hubs in Oeganda echt geen proefballonnetje is. En dat het past binnen de kabinetsplannen voor het strengste asielbeleid ooit. Maar benadrukte ook dat er nog heel veel haken en ogen aan zitten. Of er ooit afgewezen asielzoekers uit Nederland in Oeganda zullen worden opgevangen, is nog hoogst onzeker.

Maar of het lukt of niet, PVV-minister Klever heeft één doel al bereikt. Ze heeft laten zien dat haar partij onorthodoxe maatregelen niet schuwt om uitgeprocedeerde asielzoekers terug te sturen naar het land of de regio waar ze vandaan komen.